Kuzey Umman’da dik körfezler ortasına gizlenmiş, dağlar ve koy ortasında kapalı bir dünya var; Kumzar köyü. Umman’ın geri kalanından farklı bir iklime sahip olan köy, ülkenin en kuzeyindeki Musandam Yarımadası’nda yer alıyor.
Musandam yarımadası ve içinde bulunan Kumzar köyü farkı coğrafik yapısıyla bölgenin Norveç’i olarak isimlendiriliyor. Bölge bu lakabı dik körfezlerinden ve göz alıcı kıyı şeridinden alıyor.
Hürmüz Boğazı’nda stratejik bir noktada bulunan küçük Kumzar köyüne yalnızca tekneyle ulaşılabiliyor. Bir saat süren hız teknesi seyahati ya da köye en yakın kent olan Khasab’dan 2,5 saat süren bir yelkenli seyahati Kumzar’a ulaşmanın tek yolu.
Kumzar köyüne mahsus bir lisan: Kumzari
Bu köyü tüm Umman’dan başka kılan şey yalnızca İskandinav ülkelerine emsal coğrafyası değil elbette. Kumzar’ın kendine ilişkin bir lisanı ve kültürü var. Köyde konuşulan lisana ‘Kumzari’ ismi verilmiş. Kumzari lisanı ve kültürü üzerine çalışan bir lokal olan Makeyya Al Kumzari, “Hepimiz Arapça biliyoruz lakin Kumzari bizim ana lisanımız ve birlikte olduğumuzda öteki hiçbir şey konuşmuyoruz. Bu lisan Kumzar’dan öbür hiçbir yerde konuşulmuyor” diyor. Kumzari lisanını ise eski Farsça ve Arapçanın yanı sıra Akadca, Asurca, Türkçe, İngilizce ve Hintçe üzere öteki lisanların bir karışımı olarak tanımlıyor.
Kumzari lisanının, baskın Arapça’nın var olduğu topraklarda hayatta kalması dilbilimcilerin de ilgisini çekmiş durumda. O denli ki dilbilimci olan Christina van der Wal Anonby ve Erik Anonby bir yıl boyunca Kumzar’da yaşayarak bu lisanı ve Kumzar köyünün kültürünü yakından inceleme fırsatı bulmuş.
Musandam’ın kıyı şeridi sebebiyle ona ‘Arabistan yarımadasının Norveç’i’ diyorlar.
BBC’ye konuşan Erik Anonby, bir yılını geçirdiği bu enteresan köyü, “Kumzar, yüzyıllardır toplumsal ve tarihi olarak canlı bir bölgesel ekosistemin merkezinde yer alıyor. Bu nedenle sadece tekneyle ulaşılabilse de onu ‘izole’ olarak düşünmek kusur olur. Kumzar tarihi olarak çok kıymetli. Basra, Maskat, Zanzibar, Hindistan ve ötesinin ticaret merkezleri ortasında bol ölçüde tatlı su kuyusuna sahip birkaç yerden biri” kelamlarıyla anlatıyor.
Kumzariler yılın dokuz ayı geçimini balıkçılıktan sağlıyor. Erik Anonby, denizin Kumzar’a hayat verdiğini ve münasebetiyle lisanı de şekillendirdiğini söylüyor. Erik, “İncelemeler sırasında Kumzari’de balık çeşitleri için 200 farklı isim bulduk. Bu sözlerin birçok dünyadaki diğer hiçbir lisanda bulunan balıkların isimlerine benzemiyor” tabirlerine yer veriyor.
‘Kumzariler çok misafirperver insanlar’
Dilbilimciler çift, köyde kaldıkları müddet boyunca lisan araştırmalarının yanı sıra günlük rutinlerinde Kumzarilere katılarak köydeki yaşama dahil oldular. Christina, sabahları lokal bayanlarla kakule kahvesi içerken sohbet ettiklerini ve öğlenden sonraları hurma ve balıkları işleyerek ya da palmiye yaprakları örerek geçirdiğini anlatıyor.
Bu misafirperverliğin Kumzar’ın eşsiz pozisyonundan kaynaklandığına inanıyor, “Bence çok misafirperverler zira tarihi olarak Boğaz’da gemi enkazlarından kurtulan denizcileri yanlarına almışlar, korsanlardan kaçarken saklanan gemilere yardım etmişler yahut Kumzar’dan geçen gemilerin tatlı su gereksinimini karşılıyorlar” diyor.
Dünyayı yorumlama biçimleri de farklı
Kumzar, üç tarafı dağlarla, bir tarafı da okyanusa açılan eşsiz bir coğrafyaya sahip. Bu coğrafya yalnızca lisanını değil, insanlarının etrafındaki dünyayı yorumlama biçimini de şekillendirmiş. Kumzariler, istikamet belirtmek için kuzey, güney, doğu ve batı sözlerini kullanmak yerine, üst, aşağı, dağlara ve denize gerçek sözlerini kullanmayı tercih ediyorlar.
Burada düğünler hafta uzunluğu sürüyor
Kumzar köyünde halk kıssaları anlatıcıları da bir epey meşhur. Kıssalar ise genelde okyanus ve Kumzar’ın pozisyonu etrafında dönüyor. Makeyya Al Kumzari, “Uzun bir günün akabinde cümbüş vakti gelir. Köyde öykü anlatımı çok tanınan. Kıssalar çoğunlukla etraftan etkileniyor; deniz ve yaratıkları hakkında oluyor. Ayrıyeten Kumzar’ı yolcuların durup tatlı su tedarik etmek için değerli bir yer haline getiren kuyu hakkında öyküler de çokça var” diyor.
Kumzari kültürünün tek cümbüş anlayışı elbette öykü anlatımı değil. Kumzari halkı Arabistan’da hafta uzunluğu süren düğünleri, danslarla dolu günler ve geceleri, klâsik müzikleri ve herkesin bir ortaya geldiği cömert bayramlarıyla tanınıyor.
Futbol kulüpleri bile var!
Epey uzak bir bölgede yer alsa da muhakkak sakin bir hayat yaşanmıyor Kumzar’da. Köy, kendi okulu, hastanesi ve tuzdan arındırma tesisi ile kendi kendine yetiyor. O denli ki köyün kendi futbol kadrosu bile var; Kumzar Futbol Kulübü. Grup, 2016 yılında Umman’ın bölgesel kupasını kazanarak kıymetli bir muvaffakiyete da imza atmış durumda.
Yerelliğin çok ön planda olduğu ve bununla büyük gurur duyulduğu köy, kendi başlarının dermanına bakabilmenin ve bunun yanında başarılara imza atabilmenin memnunluğunu yaşıyor.
Köyün geleceği tehlikede olabilir mi?
Şimdiye kadar anlattığımız her şey epeyce iyiye gidiyordu. Lakin bir sorun var; Kumzar’ın geleceği maalesef şimdilik net değil. Musandam etrafında yelkenli cinslerinin kaptanlığını yapan Moyath Al Kumzari, “Kumzar değişiyor. Yeni jenerasyon eğitime yatırım yapıyor ve çalışmak için Maskat’a taşınıyorlar. Yerlilerin yalnızca Kumzari’yi konuştuğu günler sona erdi. Gençler ekseriyetle mezun olduktan sonra anakarada yahut Birleşik Arap Emirlikleri’nde iş arıyorlar” diyor.
Erik Anonby ise köyde ticari balıkçılık sebebi ile balıkların tükendiğini ve Kumzari balıkçı gruplarının geçim kaynaklarının istikrarsız hale geldiğini söylüyor. “Evrensel eğitimin, televizyonun ve artık de internetin ortaya çıkmasıyla birlikte Arapça, Kumzarilerin gününün her anına giriyor” diyen Erik, “Son 10 yılda büyük bir değişiklik oldu ve birden fazla aile artık çocuklarına Arapça öğretmeye başladı. Çocuklar Kumzari’yi hala anlayabiliyorlar ancak iyi konuşamıyorlar ve lisanın kuşaklar ortası geçişi süratle yok oluyor” formunda konuşuyor.
Musandam yarımadasından bir görünüm.
Lakin iyi haberler de var. Bir küme lokal uzman, Christina ve Erik üzere akademisyenlerle bir Kumzari yazı sistemi oluşturmak, lisanlarını ve kültürlerini muhafazaya yardımcı olmak için çalışıyor.
Dahası, gençlerin üniversiteye gitmek için bölgeyi terk etmesine karşın, yüksek doğum oranı lisanı canlı tutmak için bir umut oluyor. Köyde nüfus her geçen gün artıyor ve Kumzar’ın üstündeki dağlara yeni meskenler inşa ediliyor.
Moyath, “Biz Kumzariler her vakit ‘Kumzari maafi couf’ (Kumzariler asla korkmaz) diyoruz zira geleneğimiz ister tabiata karşı ister öteki düşmanlara karşı savaşmak. Hepimiz Kumzarlı olmaktan gurur duyuyoruz. Çağdaş zorlukların yanında büyümek için bir sorumluluğumuz var lakin kültürümüzü ve lisanımızı asla geride bırakmayacağız” diyor.
Hürriyet
