Özbekistan’da bulunan özerk Karakalpakistan Cumhuriyeti’nin kuzeyinde vakitle suların çekilmesiyle onlarca balıkçı teknesi büyük bir etraf felaketinin kurbanı oldu. Gölün 100 km açığında bulunan çölün ortasındaki balıkçı tekneleri kavurucu çöl sıcağını selamlıyor. Bölgede bulunan Aral Gölü yakın vakte kadar dünyanın en büyük dördüncü gölü olarak biliniyordu. Orta Asya’da yer alan bu göl, çok sulama sonucunda neredeyse büsbütün kurumuş durumda. Ayrıyeten dünyadaki en büyük dördüncü tuz golüydü. Kuzeydeki Kazakistan’dan güneydeki Özbekistan’a kadar uzanıyordu.
Pekala ne oldu da Aral Gölü bu hale geldi?
1980’li yıllara kadar canlı çeşitliliğinin bulunduğu, üzerinde gemilerin nakliyecilik yaptığı Aral Gölü, yanlış sulama ve kuraklık sonucunda bugünkü haline geldi. 1960’lı yıllarda Sovyet hükumeti Kazakistan ile Özbekistan ortasında pamuk ekim alanlarını arttırmak için bir ekip kararlar aldı. Buna nazaran Aral Gölü’nü besleyen Seyhun ve Ceyhun ırmaklarının istikameti değiştirildi. Bu sayede pamuk ekim alanları için sulama imkanı sağlanacaktı. Lakin bu durum bölge için tam bir etraf felaketine yol açtı. Bünyesinde değerli bir ekosistemi barındıran Aral Gölü, can damarları olan Seyhun ve Ceyhun’dan artık beslenemediği için süratli bir kuraklaşma sürecine girdi. Bir müddet sonra artık alınmaya çalışılan önlemlerin de işe yaramaması sonucunda Aral Gölü bugünkü haline geldi. Göldeki kurumayla birlikte artan tuz oranıyla birlikte balık cinslerinde de süratli bir yok olma süreci başladı.
Buzul Çağı’nda Hazar Gölü ile ilişkisi olan Aral’da canlı hayatın devamı için tuzlu sularda yaşayabilen kalkan balığı yetiştirilmeye başlandı. Bu sayede göl etrafında yaşayan insanların balıkçılık faaliyetinin devamı sağlanmaya hedeflendi. Lakin bu bahiste da istenilen sonuca ulaşılamadı. Bugün artık dörtte üçü öteki bir deyişle yüzde 90’ı kuruyan Aral Gölü’nde artık fotoğrafçılar karaya oturmuş gemilerin fotoğrafını çekiyor. Develer, uçsuz bucaksız çölleşen toprakta yol alıyor.
Hayalet kasabaya dönüştü
Karakalpakistan Cumhuriyeti’nin kuzeyinde yer alan Moynaq kasabasıysa Aral Gölü’nün güney kıyılarında balıkçılıkla geçimini sağlıyordu. Gölün çekilmesiyle dünyanın geri kalanından uzak ıssız bir hayalet kasabaya dönüştü. Birinci başlarda Moynaqlı balıkçılar suların tekrardan yükseleceğine ve geçimlerini devam ettireceğini düşünmüşler. Lakin yıllar geçtikçe su çekilmeye devam etmiş… Bugünlerde kasabada yaşayan birçok insan iş aramak için Rusya ve Kazakistan’a gitmek zorunda kalıyor.
Geriye kalan tek şey hastalık
Kentin nüfusunu hayvancılık yapan çobanlar, pamuk emekçileri ve torunlarına bakan yaşlı beşerler oluşturuyor. Gittikçe geçinmekte zorlanan kasaba sakinleri ayrıyeten çeşitli sıhhat sıkıntılarıyla karşı karşıya kalıyor.
Pamuk üretiminde kullanılan böcek ilaçları ve gübreler deniz tabanını çok derecede kirletmesi sonucu kanser, sıhhatsiz doğum, teneffüs bozuklukları üzere sıhhat sıkıntılarına neden oluyor. Bölgedeki özofagus (yemek borusu kanseri) oranı dünya ortalamasından 25 kat fazla…
Umutları her vakit var
Moynaq’ta yaşayanlar gelecekleri ismine ufak da olsa umut taşıyor. 2003 yılında Kazakistan Dünya Bankası’nın yardımıyla suyu geri getirmek ismine Kuzey Aral Gölü onarım projesine başlanıyor ve bugün balıkçılık eskisi kadar olmasa da yapılmaya devam ediyor. Vakitle kullandıkları teknelerin Aral Denizi’ni süsleyeceklerine inanıyorlar.
Hürriyet
