Sık sık duyduğumuz “Ah nerede o eski İstanbul?” cümlesini kurmanın vakti değil artık… Bilakis, işten güçten, pandemiden, yasaklardan vakit bulup bu kente biraz olsun kulak vermenin tam vakti. 13 Mayıs Perşembe Ramazan Bayramı’nın birinci günü. Bayram tatili, kısıtlama olmazsa İstanbul’un yıllar uzunluğu bakıp da göremediğimiz yerlerini gezmek için iyi bir fırsat olabilir. Hatta bildik tanıdık yerlerini de yine, yeni baştan gezip tozmalı! Aldırmayın her tarafını sarmış hoyrat kalabalıklara. İstanbul, her geçen gün biraz daha yitirdiği otantik bedellerini hatırlamaya, hatırlatmaya çalışan bir kent. Artık ona kulak vermenin tam vakti.
NOSTALJİK SESLER
Dev bir teraziyi anımsatan bakraçlarında yoğurt satan seyyar satıcıların çıngıraklarını duydunuz mu? Baloncuların “Bebelere balon” seslerini unuttunuz mu pekala? Ya da sokak kemancılarını, akordeoncularını, darbukacılarını… Bugün tahminen yalnızca İstanbul’un eski semtlerinde tek tük işitebileceğimiz bu sesler, kentin kaybolmaya yüz tutmuş bedellerinden bazılarıdır aslında. Tıpkı kitaplarıyla İstanbul’un binbir rengini dünyaya anlatan Orhan Pamuk’un ‘50 Ünlüyle 50 Rota’ kitabımda bana söylediği üzere: “Yüzyıllardır farklı dinlerden toplulukların barış içinde bir ortada yaşadığı İstanbul adalarından birinde, eski bir su değirmeninin yanı başındaydı meskenimiz. Sabahları uyanıp penceremi açtığımda odama dolan seslerdi, benim için Adalar’ın ve İstanbul’un manası. Rum komşumuzun pencereden yayılan sesi, faytonların tıkırtıları, seyyar satıcıların çıngırakları ve daha pek çok ses… Sonra bu seslerin hepsi yerlerini öteki seslere bırakmaya başladılar. İstanbul’un süratle değiştiğini biraz da buradan anlıyordum, sokağın seslerinden…”
MÜTEVAZI VAKİTLER
İstanbul’un kaybolan bedellerinin izini sürmek için Prens Adaları’yla yetinmek istemiyorsanız, gerçek bir İstanbul tutkunu olan Selim İleri’nin davetine kulak verin öyleyse. Onunla da kitabım için söyleşi yaptığımda eski İstanbul’a has zanaat, yapı, ses ve davranış biçimlerine rastlayabileceğimiz en iyi yer olarak Yedikule-Samatya-Kocamustafapaşa üçgenini önerip şöyle aktarmıştı müşahedelerini: “Kentin, eski İstanbul ruhu taşıyan sur tabanı semtlerine banliyö trenleriyle gitmenin cazibesi, hiçbir şeye benzemez. Samatya ile Yedikule ortasında gezinirken, yılların yorgunluğunu taşıyan kâgir meskenler, parklar, dükkânlar, seyyar satıcılar gelip geçene geçmişin anılarını fısıldar. Bizans’tan Osmanlı’ya, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e aktarılan çok katmanlı bir dokusu vardır semtin. Bu doku, nostaljik bir tat almamız için fırsattır aslında. Balıkçı, lokanta, berber, bakkal, nalbur, manav üzere küçük esnaf, Samatya’nın mütevazı alışveriş dünyasını oluşturur. Yedikule sur kapısından çıktığınızda, İstanbul’un son bostanlarından birini görürsünüz. 10 yıl öncesine kadar semt bostanlarından toplanan taptaze sebzelerin, sur tabanındaki tezgâhlarda satıldığını dün üzere hatırlarım. Artık ender de olsa, mahalle ortalarındaki seyyar tezgâhlarla bu gelenek sürdürülüyor.”
PAZARIN RENKLERİ
İstanbul’un her köşesinde, eskilerden kalmış, tahminen unutulmaya yüz tutmuş bir şeyler gizlidir aslında. Anıları bir kesim olsun hatırlayabilmek için bakmayı bilmek gerekir evvel. Zira İstanbul unutmaz, lakin insan unutur. İşte kaybolanları değil, unutulanları, unuttuklarımızı görebilmek için tarihi semtlerde
Peyami Safa’nın izini sürün mesela. Bunun için de bir solukta Fatih’e uzanın. Semte ismini veren Fatih Mescidi ve külliyesi, Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettiğinde “Bana o denli bir cami yapın ki Ayasofya’nın ihtişamını aratmasın” demesi üzerine İstanbul’un yüksek doruklarından birinde Mimar Atik Sinan tarafından inşa edilmiş. Kıztaşı ve Horhor Antikacılar Çarşısı üzere yerleriyle da tanınan ilçe, Türk edebiyatında da kıymetli bir yer teşkil ediyor. O denli ki pek çok kitapta Taksim-Beyoğlu etrafı kentin ‘alafranga’ yüzü, Fatih ise ‘alaturka’ yüzü olarak betimleniyor. Semtle ilgili akla gelen birinci yapıtlardan biri, Peyami Safa’nın ‘Fatih-Harbiye’ romanı: “Tramvay Beyazıt’tan geçiyor, Fatih’e gerçek ilerliyordu. Beyoğlu artta kalıyordu. Fatih! Fatih! Aylardan beridir birinci kez bugün, Fatih’e bu kadar istekle gidiyordu ve Beyoğlu’nun cazibesinden kendini kurtarıyordu. Tramvayla bir saat bile sürmeyen bu ara, ona Afgan yolu kadar uzun görünürdü ve Kabil ile New York ortasındaki farkların birçoklarına İstanbul’un iki semti ortasında kolaylıkla rastlanırdı.”
KAHVEDEN KAFEYE…
İstanbul’un unutulan kıymetlerine farklı bir pencereden, asırlardır kentin en değerli toplumsallaşma yerlerinden biri olan kahvehanelerden bakmaya ne dersiniz? Doğu’da ortaya çıkıp Batı’ya yayılan, sonradan Avrupa üzerinden İstanbul’a dönen ve kahveden kafeye evrilen bu yerlerin en keyifli olanlarına, Boğaz’ın Anadolu Yakası üzerindeki eski kıyı köylerinde rastlayabilirsiniz Mario Levi’ye nazaran. Kentin kaybolan bedelleri üzerine yazılmış en iyi yapıtlardan biri olan ‘İstanbul Bir Masaldı’ kitabını kaleme alan müellif, katıksız bir İstanbul âşığı olduğunu vurguladıktan sonra şunları lisana getiriyor: “Sokakları, kıyısı, çarşıları, meskenleri ve tarihi mirasıyla bu kent, beşere her an yeni bir dünyanın kapısını aralayabilecek sürprizlerle doludur. İstanbul kimliğinin hâlâ vakte direndiği yerleri seviyorum daha çok. Emirgân, Bebek, Arnavutköy ve Çengelköy kıyısında yürüyüşler yapmak; Moda ve Kadıköy Çarşıları’nda avare avare gezinmek; Beylerbeyi’nden Kanlıca’ya uzanan kıyı kahvelerinde uzun kahvaltılar yapmak; Sultanahmet’teki bir medresede ney sesine dalıp gitmek… Bütün bunlar bile tatil tadında şeyler benim için. Ayrıyeten İstiklal Caddesi’nden, Galatasaray’daki Balık Pazarı’ndan ve Beyoğlu civarındaki meyhanelerden vazgeçemem. Kent, tüm gücüyle burada soluk alıp veriyor zira.”
BU KENTİN BAŞŞEHRİ NEREDE?
Dünyanın hayranlıkla izlediği bu pitoresk kentin neresine giderseniz gidin, size kaybolmaya yüz tutmuş kıymetlerinden bir şeyler gösterecektir. Tekrar de kentin merkezi olarak tanınan Taksim’e uzanmadan, onu gerçek manada tanımış olamayacağınızı bilmelisiniz. Tıpkı içinden çıktığı Taksim-Beyoğlu kültürünü dizelerine çok iyi yansıtan küçük İskender gibi… 2019 yazında hayata veda eden şair: “Ece Ayhan, bir vakitler İstanbul’un başşehri Sirkeci demişti. Bana nazaran değil. İstanbul bir eyaletse Taksim-Beyoğlu-Cihangir Bölgesi, İstanbul’un başşehridir. İstanbul’u bir organizma olarak düşünürsek, bu bölge de onun kalbidir. Öbür semtler organizmanın, fakat böbreği ya da midesi olabilir. Ancak kalbi, beyin ya da böbrekle karşılaştırırsak hangisi değerlidir? Bu manada tıpkı bir kalp üzeredir, Cihangir. Güm güm atar ve organizmaya hayat pompalar, bünyeye adrenalin salgılar. Beyoğlu’nun salgıladığı adrenalin, Cihangir’in Çıkarı Yokuşu’ndan tüm kentin damarlarına yayılır. Sınırlamalara gelmeyen, umursamaz ve hem duran hem koşan hem de uçan. Lakin asla geriye dönmeyen bir yerdir, Taksim ve etrafı. Kalabalık ve sıkışıklığına rağmen, size istediğiniz yalnızlığı ve tenhalığı da sağlar, kaybolan pahalarını de gözünüze sokar…”
Dedim ya İstanbul yaşar, yaşatır fakat unutmaz. Unutan da kaybeden de bizizdir aslında.
Ayasofya’nın ihtişamını aratmayan Fatih Mescidi ve külliyesinden sonra, Kıztaşı ve Horhor antikacılarını gezin.
Hürriyet
