İç hoşluk mi, dış hoşluk mi? Bu sorunun karşılığını vermeden evvel gelin; hoşluk nedir, birtakım renkler bizi heyecanlandırırken, kimi haller neden daha fazla bizi cezbeder, markalar hoşluk kavramını neden önemsemektedir? Bu soruların yanıtını bir arada düşünelim. Yıllar boyunca, bu soruların karşılığı ziyadesiyle merak konusu olmuştu. Şimdi son 15 yıl kadar mühlet ile bilim dünyası, hoşluk kavramına bilhassa nörobilimin kaynak sağladığı bilgiler ışığında ziyadesiyle yol aldığı gerçeğini görüyoruz. Hoşluk kavramının, bu kadar çok şahıstan şahsa nazaran değişkenlik göstermesi, neden ve nasıl olduğuna dair belirsizlikler, bizi gizemli kimi karşılıklara ulaştırıyor.
İki kişinin birbirinin hoşluğunu görme konusu ele alındığında karar büsbütün ferdî olmakla birlikte, hoşluğu, hayatta kalma hedefine yönelik kriterler belirliyor.
Sizi bir kederden kurtaran, koruyan ve kollayan birini vakitle daha hoş görmeniz mümkündür. Çabucak çabucak bütün deneyler, insan yüzünü cazip kılan simetri, ortalama ve hormon tesirleri üzere 3 ana kavram üzerinde durmaktadırlar.
Bu durum birinci olarak 1883 yılında Charles Darwin’in kuzeni Francis Galton tarafından vejetaryenlerin yüzleri ve et tüketenlerin yüzleri fotoğrafik olarak üst üste konumlandırılıp birleştirildiğinde, çıkan ortalamanın, olağan yüz formuna nazaran etkileyici olup olamayacağı merakı ile ortaya çıkmıştı. Galton bu esnada şunu fark etti, birleştirilmiş yüz imajları rastgele bir tek fotoğraftaki yüzden çok daha cazipti. Araştırmacılar sonuçları daha denetimli deney şartlarında tekrarladıklarında ve bilgisayar ortamında elde edilmiş, matematik olarak ortalaması alınmış bir dizi yüz fotoğrafının tek bir fotoğraftan daha hoş olduğunu buldular. Simetri için de bahis katiyen farksızdı.
İskoçya’daki St. Andrews Üniversitesi’nden bir küme bilim adamı, simetrik yüzlerin hangi koşullarda karşı cinse cazip geldiğini araştırdı. Bunun için bayanlara çeşitli erkek yüzleri, erkeklere de çeşitli bayan yüzleri gösterildi. Araştırma sonuçları, insanların simetrik yüzleri beğenme nedenlerinin evrimle birlikte geliştiğini gösteriyor.
Kadın ya da erkek, karşısında simetrik bir yüz gördüğünde beyni, o kişinin sağlıklı, genlerinin düzgün, yani jenerasyonun devamı için uygun olduğu sinyalini veriyor. Simetrik olmayan yüzler ise evrimleşmede bir aksama ya da hastalık çağrışımı yaptığından tercih edilmiyor. Simetrik yüzlülerin tercih edilmesi doğal bir seleksiyon prosedürü. Simetrik yüzlü, yani üstün olan seçilen oluyor. Bu nedenle de evrimle birlikte, hem insanların simetriye olan düşkünlüğü hem de yüzlerin simetrisi artmıştır.
Farklı bir açıdan bakacak olursak simetri, tıpkı vakitte bir sıhhat belirtisidir. 1930’larda, Maksymilian Faktorowicz isminde bir adam, hoşluk mikrometresini tasarladığında, hoşlukta simetrinin değerini fark etti. Max bu aygıtla, küçük asimetrik kusurları ölçebiliyor ve sonra bu kusurları giderecek eserleri şirketinde satıyordu zekice bir kararla da şirkete ismini vermişti : Max Factor, bildiğiniz üzere kendisi ”makyaj” alanında dünyadaki en ünlü markalardan biridir. Hormonlarımız ise, bu ikiliyi çok yakından takip eden üçüncü bir etken olmayı başarıyor.
Araştırmalar gösteriyor ki, insanların güzel olarak niteledikleri şeyler, aslında hormonal değişimlerden kaynaklanan doğurganlık işaretlerini yansıtır.
Kızlarla erkeklerin yüz ve vücut özellikleri, ergenliğe kadar benzerlik gösterir. Ergenlik döneminde kızlarda görülen östrojen artışı onlara daha dolgun dudaklar kazandırırken, erkeklerde artan testosteron da çenenin daha gelişkin hale gelmesine, burnun büyümesine neden olur. Östrojen kadınsı bölgelerin gelişimi ile ilgilenirken, erkeklerde ise bu misyonu testosteron, kas gelişimini sağlayıp omuzların genişlemesini tetikleyerek yapmaktadır. Sonuçta ergenlik sonrası bayanlar gelişim tamamlandığında, net bir ileti iletmektedir: Östrojenle doluyum ve doğurganım.
Kadın yüzlerini güzellik ölçeğinde derecelendirmeleri istenen erkekler, gözbebekleri büyümüş bayanları daha çekici bulmuşlardı çünkü geniş gözbebekleri cinsel ilgiye dair bildiri vermektedir.
Yapılan araştırmalarda, bayanların en güzel olduğu dönemin, adet döngüsü içinde en doğurgan oldukları döneme, kanamadan yaklaşık on gün kadar öncesine karşılık geldiği ortaya çıkmıştır.
Güzellikle ilgili olarak verilen hükümler sadece görsel sistemin tesiriyle biçim kazanmayıp, kokudan da etkilenir. Bern Üniversitesi‟nde yapılan bir çalışmada kız ve erkek öğrencilerde MHC (temel doku uygunluk kompleksi-major histocompatibility complex) ölçümleri yapıldıktan sonra erkeklere ter emici pamuklu tişörtler dağıtıldı. Daha sonra laboratuvara dönen kız öğrenciler, burunlarını tişörtlerinin koltukaltı bölgesine daldırarak hangi vücut kokusunu yeğlediklerini belirttiler.
Sonuç: Onlar da tıpkı fareler üzere MHC‟leri kendininkilere benzemeyen erkekleri tercih etmişlerdi. Açık ki, burnumuz da tercihlerimizi etkilemekte ve yeniden üreme görevini şuurun radarına yakalanmaksızın yerine getirmektedir.
Peki, hoş bir insan gördüğümüzde beynimizde neler olur?
Çekici yüzler, beynin ardındaki görme merkezini harekete geçirir, fusiform gyrus ismindeki bir bölge, bilhassa yüz tanımaya odaklanmış bir bölgedir ve çabucak yanındaki lateral occipital kompeks, objeleri ayırt etmek için kullandığımız bir kısımdır. Ayrıyeten, cazip yüzler, beynin önündeki ve derinlerindeki ödül ve zevk merkezlerindeki kısımları harekete geçirir ve bu alanlar, çok havalı fakat bir o kadar da karışık isimlere sahiptir; ventral striatum, orbitofrontal korteks ve ventromedial prefrontal korteks üzere. Beynin yüz tanıma odaklı görme kısmı, görülen hoşluk tecrübesine taban hazırlamak için zevk merkezleri ile etkileşime geçer.
İlginç bir biçimde, biz farkında olmadan büsbütün hoşluğa odaklanmışken, hoşluk de bizle bağ kurar.
Güzellik hakkında düşünmediğimiz anlarda dahi, beynimiz cazibeli yüzlere karşılık verir. Yapılan bir araştırmada insanların birçok yüz gördüğü deneyde, tıpkı yüzü tekrar görmesine karşın, görme merkezinde çok güçlü bir sinirsel hareketlilik oluştu. Denekler kişinin kimliğine odaklanmaya çalışırken dahi, bu aktivitenin oluşması, hoşluk kavramının ne derece kıymetli olduğunu bir defa daha gözler önüne sermişti. Bir öteki küme, tıpkı biçimde beynin zevk merkezlerinde hoşluğa verilen otomatik yansıları gözlemledi. Bu iki çalışmayı bir ortaya getirdiğimizde, beynin imaj ile zevki birleştirerek hoşluğa otomatik olarak refleks geliştirip reaksiyon verdiğini gösteriyor. O denli ki bu hoşluk dedektörleri, o an ne düşünüyor olursak olalım, hoşluğu her gördüğümüz anda alarma geçiyor.
Beynimizde yatan ”güzel olan iyidir” algısını çok güzel biliyoruz. Orbitofrontal korteks içerisinde, hoşluk ve uygunluğa reaksiyon sistemleri aktivite gösteriyor ve bizler hoşluk yahut güzellik üzerine düşünmesek bile bu durum tekrarlanıyor. Beynimiz kontrolümüzün dışında, refleks olarak hoşluk ve uygunluğu ilişkilendiriyor. Refleks olarak gelişen bu ilişkilendirme, hoşluğun toplumsal hayattaki tesirinin nedenini de bize açıklamaktadır. Alımlı beşerler, hayatta her türlü müspet ayrımcılığın tadını çıkarıyor. Daha zeki ve daha sağlam kabul edilirken, daha fazla maaş alıp daha az cezaya çarptırılıyorlar, daha da ilginci bu kararların bir desteği dahi yok. Beynimiz bizi hoşluğa karşı refleks olarak zayıf kılıyor.
David Eagleman’ın araştırmasına nazaran, hafif yüz anomalisi ve form bozukluğu olan bireyler; daha az güzel, daha az kibar daha az zeki, daha az ehil ve daha az çalışkan kabul ediliyorlar. Maalesef ” nahoşluk (şekilsiz) kötüdür” klişemiz de var. Bu klişe, gerek medya, gerekse dizi ve sinemalar tarafından o denli abartılırki, düşündüğümüzde makus karakter tarifinde yüzde biçim bozukluğu olması kesin kural üzere görülmektedir. Bu tip örtülü yanlış inanışların yerini, adil eşit bir toplum yaratmak ismine, yeni anlayış ve niyetlerle değiştirmemiz gerekmektedir.
Özetle:
Güzel olana karşı eğilimimizin ne kadar fazla olduğunu ve tercihlerimizde ne kadar tesirli olduğunu açıkça anlıyoruz. Hoşluk konusunda hâlâ birçok araştırma yapılıp, her geçen gün yeni ve şimdiki bilgiler gün yüzüne çıkmaktadır.
Son olarak sizlere, şu soruları sorarak yazımı sonlandırmak istiyorum:
Bugüne kadar hoş dediğiniz tüm kavramların kararını kim verdi?
Siz mi?
Emin misiniz?
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
