Sabah ezanıyla açılıp akşam ezanıyla kapanan ‘sur kapıları’ İstanbul’un güvenliğinin sağlanmasında kıymetli rol oynayan surların en değerli noktalarıymış yüzlerce yıl uzunluğu… Tarihi kaynaklarda İstanbul’un sur kapıları üç kısma ayrılıyor: Kara sur kapıları, Haliç kapıları ve Marmara sur kapıları. Ne yazık ki günümüzde birden fazla ya yıkık dökük halde ya da vakte yenik düşmüş.
İstanbul’un kara surlarının üretimine 5’inci yüzyılda II. Theodosius vaktinde başlandığı biliniyor. Kenti korumak ve güvenlik ayrıyeten kente giriş çıkışı sağlamak emeliyle açılan kapılar, savaşlar ve sarsıntılar nedeniyle tarihte pek çok sefer yıkılmış ve yine onarılmış. 1985’e gelindiğindeyse, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmış.
Semtiyle birlikte gezin
Biri yeni açılan toplam 11 kapıyı sur içindeki paralel yoldan geze geze keşfedebileceğiniz üzere; surların önündeki anacadde boyunca ilerleyerek yaklaşık 6 kilometrelik bir seyahatle da tek tek görmeniz mümkün. Ancak benim teklifim, kapıları içinden geçip vardıkları semtle birlikte gezmeniz.
Çocukluğumun geçtiği semtten başladım seyahate… Kim bilir kaç sefer geçtim bu kapıdan. Lakin bu defa turist gözüyle bakmaya geldim. İsmini yedi kuleli hisarından alan semtin, binlerce yıldır ayakta duran bir de kapısı var: ‘Yedikule Kapısı’. Vaktinde halkın sur içine giriş çıkış yapabilmesi için açılan, 5’inci yüzyıl Bizans sanatının en değerli örneklerinden biri olarak gösterilen kapı, İstanbul’un fethinden sonra yapılan yenileme çalışmaları nedeniyle Osmanlı mimarisinden de izler taşıyor. Üzerinde tuğladan sivri bir kemer ve III. Ahmet devrine ilişkin bir kitabe var.
Yedikule semtinin giriş noktasındaki Yedikule Kapısı, insanlara karşın bugün hâlâ ayakta kalmaya direnen İstanbul’un en kıymetli sur kapılarından biri… “İnsanlara rağmen” diyorum zira bilhassa son yıllarda bu tarihi yapının başına gelmeyen kalmadı. 2009’da kapının iç duvarı üzerindeki Bizans vaktinden miras kalan kartal kabartması çalındı; 2020’nin temmuz ayındaysa define avcıları tarafından kapının üzerinde açılan oyuk yüzünden ağır tahribata uğradı.
Altın yaldızları vardı
Şayet yolunuz Yedikule taraflarına düşerse vakte ve insanlığa meydan okuyan bu tarihi kapıyı görebilir; Yedikule bostanlarında yetişen eserlerden satın alabilir; sur içine girerek Yedikule Zindanları’nı ziyaret edebilir; sur kapısından girdiğiniz yolu takip ederek tarihi yapılarıyla ünlü Samatya sokaklarını keşfe çıkabilirsiniz.
Yedikule’nin içinde yol olmadan evvel kapının 100 metre kadar uzağındaki Altın Kapı’yı da görüp o denli başlayabilirsiniz semti keşfe… İsmini vakti vaktinde kapısındaki altın yaldızlardan alan Altın Kapı, savaştan zaferle dönen imparator ve kumandanların kente girdiği, İstanbul kara surlarının en görkemli kapısıydı. Kaynaklara nazaran sefere giderken de bu kapı kullanılırdı lakin hükümdar seferden hezimetle dönüyorsa halka gözükmemek için bu kapıyı tercih etmezdi.
II. Theodosius’un kara surlarını yaptırırken 439’da bu kapıyı surlarla bir bütün olarak inşa ettirdiği varsayılıyor. Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmesinden sonraysa güvenlik nedeniyle onun buyruğuyla kapatılıyor. Günümüzde Yedikule Kabristanı’nın içinden ve Yedikule Zindanları’ndan görülebilen Altın Kapı’nın iki kulesi de ayakta.
Farklı ayrı kıssalar
Her kapının açıldığı tarihi bir hoşluk ve her kapının bir kıssası var… Osmanlı devrinde burada heyeti olan Mevlevi Tekkesi nedeniyle Mevlevihane Kapısı olarak anılan, günümüzdeki ismiyle Mevlana Kapı; ismini kente giren suyun geçişini sağlamasından alan Sulukule Kapısı; rastgele bir eğikliği olmamasına rağmen, Evliya Çelebi’ye nazaran buraya Isparta Eğirdir’den gelen halkın yerleşmesiyle ismini alan Eğri Kapı İstanbul’un kara sur çizgisi boyunca vakte meydan okumaya devam ediyor. Başkalarını de sırayla gezmek isterseniz çabucak yola çıkabilirsiniz…
Kapalı Kapı diye bilinirdi
Yedikule Kapısı’na komşu bir öbür kıymetli sur kapısı Belgrad Kapı. Asıl ismi Porta Ksilokerkos olan bu tarihi kapı, 12’nci yüzyıl Bizans periyodundan sonra uzun yıllar boyunca örülü bir biçimde kaldığı için ismi Kapalı Kapı olarak da biliniyor. Yasal Sultan Süleyman’ın Belgrad seferi dönüşünde, oradan getirdiği bir küme Sırp halkını bu civara yerleştirdiği ve bu nedenle kapının bugünkü ismi olan Belgrad’ı aldığı rivayet ediliyor. Belgrad Kapı, günümüzde renovasyondan geçmiş kara suru kapılarımızdan…
Gürzü muhafazaya alındı
Vakti vaktinde bayram kutlamalarının yapıldığı Silivrikapı’nın bir öbür değerli özelliği de İstanbul’un kuru besin alışverişinin bu kapıdan sağlanmasıydı. Fethin akabinde İstanbul’un altı kapısına takılan gürzlerden biri de Silivrikapı’daydı. Bu gürzün kıymeti saray muhafızı Baltacı İdris Ağa’ya ilişkin olmasıydı.
Fakat öbür kapılardaki gürzler çalınınca dört asırdır kapının duvarında asılı olan bu gürz, 2017’de İBB tarafından kaldırılarak müdafaa altına alındı. Silivrikapı ziyaretiniz esnasında Mimar Sinan’ın en hoş yapıtlarından biri kabul edilen Hadım İbrahim Paşa Camisi’ni de görebilirsiniz.
Topların yığıldığı kapı
Bizans İmparatorluğu periyodundaki ismiyle Romanos, Osmanlı’nın İstanbul’u fethinden sonraki ismiyle Topkapı… Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethederken karargâhını buraya kurduğu ve kenti düşüren en ağır top atışlarını buradan yaptığı biliniyor; hatta rivayete nazaran Fatih Sultan Mehmet, kente de bu kapıdan girmiş. Fetihten sonra Osmanlı toplarının yığıldığı alan olduğu için Topkapı olarak anılmaya başlamış.
Kılıç kuşananın kapısı
İsmini, Edirne’ye gerçek giden yolun başlangıcında olması nedeniyle alan Edirnekapı, İstanbul kara surlarının kıymetli kapılarından bir başkası… Osmanlı İmparatorluğu vaktinde İstanbul’a giriş çıkışların bu kapıdan sağlandığı ve padişahların kılıç kuşandıktan sonra kente bu kapıdan girdiği biliniyor. Edirnekapı ziyaretiniz sırasında kapıya kısa bir yürüme arasındaki Mimar Sinan’ın müstesna yapıtı Mihrimah Sultan Camisi’ni ve UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Aya Yorgi Kilisesi’ni de görebilirsiniz.
Hürriyet
