Tahminen ressam Ali İstek Bey’in boyadığı tılsımdan tahminen de çok katlılaşmaya direnen mahalle sakinlerinin tutumundan dolayı (bence ilki) Ayazma mahallesi eski manzaraları bugünlere taşıyor. Tanpınar, Üsküdar’ın kendisine yetebilen bir bedeller dünyasının son miraslarıyla, içimizde bir ruh bütünlüğü kurduğunu söyler:
“Boğaziçi’nde, Üsküdar’da, İstanbul’da, Süleymaniye yahut Hisar’ların karşısında, Vaniköy iskelesinde yahut Emirgân kahvesinde sık sık diğer beşerler oluruz. Hangi İstanbullu, Beykoz korusunda yahut Bebek sırtlarında dolaşırken kendisini dış âlemin o kavurucu zaruretlerine karşı müdafaa edecek güçlü ve çalışkan bir uzleti özlememiş, kısa bir ân için olsa bile onun çelik zırhlarını giyinmemiştir?”
Marmaray çıkışından tarafınızı Doğancılar Caddesi’ne çevirin, Ayazma’yı bilmesiniz de yolun sizi eski vakit ülkesine çekmesine müsaade edin.
Anadolu’dan gelen dervişlerin meskeni
Üsküdar Mevlevihanesi, Sultanzâde Halil Numan Dede tarafından 1793’te, Üsküdarlı padişah III. Selim evresinde Anadolu’dan gelen dervişlerin konaklaması için tasarlanır birincinin. Modernist Sultan II. Mahmud’un buyruğu ve oğlu Abdülmecid’in isteğiyle yine inşa edilir. Balkan Savaşları ve Ulusal Uğraş vaktinde harap hâlde olan yapı, 1975-1980 yılları ortasında hayırseverlerin eliyle ayağa kaldırılır. Baha Tanman, mevlevîhanenin tarikat mimarisi açısından en çok dikkati çeken yanına şöyle işaret eder:
“Türbenin semahanenin alt katında yer almasıdır. Kelam konusu garip pozisyon sufi etraflarında, velilerle onların yoluna bağlı olanlar ortasında bulunduğuna inanılan manevi yakınlığı dizayna yansıtmakta, öbür taraftan Türk-İslâm mimarisinin erken tarihli kümbetlerinde gözlenen bir gelenekle irtibatlandırılmaktadır.” Dış duvarına Mevlevî sikkesinin kondurulduğu bina bugün Klasik Türk Sanatları Vakfı olarak kullanılıyor. İçeri girmek sufilikten uzak bir güvenliğin soğuk yüzüyle çevrili, not düşelim.
Sultan Mustafa’nın ismini veremediği mescitler
Az ileride Ayazma Cami yer alıyor, çocuk parkının çabucak karşısında. Sinan Yılmaz’ın tarzıyla söylersek; “Bir ikindi vaktini Ayazma Mescidine ayırmayan, şimdi İstanbul’un hakkını vermiş sayılmaz zannımca…” 26. Osmanlı padişahı III. Mustafa (İmparatorluktaki Mustafalar farklı bir yazıyı hak ediyor), devleti, çağdaş reflekslerle yine tanzim eden selâtin zümresinden. Bilhassa ordunun tekamülü için yaptığı yenilikler, bugün Cumhuriyet’in birtakım kurumlarının kökenini teşkil ediyor, hatırlatalım.
18. yüzyılda çağın koşullarını kendi devletine uygulamaya çalışan III. Mustafa, şahsî hayatında ‘şanssızdır’ diyebiliriz. Neden mi? Zira yaptırdığı mescitlerin hiçbirine kendi ismini (Büyük Valide Han’ın karşısındaki küçük cami hariç) verememiştir. Kadıköy’deki cami İskele ismini, Laleli’deki cami Laleli Baba’nın ismini, Üsküdar’daki cami ise Ayazma (Ortodoks mezhebinin kutsal suyu) ismini taşır. Mabet, 1760-61 yıllarında Ayazma Sarayı’nın olduğu yere, Salacak sırtlarına yaptırılır.
Mimar Mehmet Tahir Ağa’nın elinden çıkma bu eser, Beylerbeyi Cami üzere Üsküdar’ı süslüyor. Mihrap, minber ve vaaz kürsüsü varlıklı taş işçiliğinin artık pek de günümüze ulaşmayan hoşluklarından, tekrar revzenler de haziresindeki Yeniçeri mezartaşları da fotoğraflanması gereken detaylar. Not: Boğaz’ı selamlayan bu cami, hâlâ tamiratta. Ayazma Sıbyan Mektebi olarak yapılan mektep ise günümüzde Şemsi Paşa İlkokulu olarak hizmet veriyor. Okulun resmî sitesindeki ‘meşhur mezunlar’dan birkaçını kaydedelim: Şeker Ahmet Paşa, Ahmet Yüksel Özemre, Cemil Topuzlu, İzzet Günay, Emel Sayın…
Diren İmrahor Bostanı!
İstanbul’daki Bostanlar uğraşında bir avuç gönüllünün alanda ses çıkarmasının çok büyük emeği var, göz arkası etmeyelim. Bugün İmrahor Bostanı diye bir alan var ve burada eserler yetişiyorsa bu kararlı gayretlerin mahsulü olduğunu söyleyelim. Mahsul demişken; marul, lahana, brokoli ve kıvırcık fidelerinin yer aldığı yeşillikte, adaçayı, lavanta, nane, fesleğen üretimi için saksılar bulunuyor. Bostan, eski kuyusu, yeşili hatırlatan rengiyle uykunun kucağında duruyor.
Her yerin talan edilerek; grileştiği İstanbul’da direnimrahorbostanı hashtag’ini her daim üstte tutmak icap ediyor. Bostandan çıkınca sizi tıpkı isimle müsemma cami karşılıyor. Mescit, bahçesini çevreleyen çınar ağaçları, önünde duran sadaka taşı, komşusu Rüstem Paşa Sıbyan Mektebi (Divan Edebiyatı Vakfı) ile konuşmaya devam ediyor.
Buradan baksak Kız Kulesi görünür mü?
Üsküdar’ın deniz hududunda yer alan Kız Kulesi, yalnızca İstanbul’un değil Türkiye’nin sembollerinden. Ahali bu romantik yapıyı, genelde denize yakın o beton merdivenlerin üstünde seyretmeyi seviyor.
Lakin kalabalıklardan uzak ve Kız Kulesi’nin beyazlığını görmek isteyenler için Ressam Ali İstek Sokak’tan aşağıya sallanın, otomobiller sağa dönerken; siz sola dönün ve kelam ışıldağının altında Ayazma tipinizi sonlandırın, karşınızda görüntüden parçalar… Ruhunuzun dalgınlıklarını buradan toparlar hem tahminen İstanbul tasarılarınızı yine hayatınıza dahil edersiniz.
Hürriyet
