Farklı kültürleri ve cemaatleri içinde barındıran turistik lakin maalesef turistik özelliğini vakit içinde kaybetmiş, bir yandan da turistik yerlerini de güya define üzere içinde saklamış, bizlerin ziyaretiyle keşfedilmeyi bekleyen nadide yerler burası… Bozulmuş bir puzzle üzere duran Yedikule Zindanları ile başlayalım. Marmaray’dan inip Kazlıçeşme’ye geldiğinizde yürüyerek 10-15 dakika sonra buraya ulaşacaksınız. Hatta Kazlıçeşme de keşfedilecek bir yer. Tarih boyunca 1950 ve 60’lı yıllarda sanayi yeri olarak tarihe geçmiş. Bilhassa ‘Debbacılık’ dediğimiz deri boyamalarıyla ünlü…
Hatta 1960’larda ve 70’lerde çocukluğunu burada geçirmiş insanlarımızın anlattıklarına nazaran “tabakhaneye … yetiştirmek” tabirini de günümüze kadar taşımış. Cumhuriyet yıllarında deri boyama ve yapıştırıcı özelliği ile deri bölümünde kullanılan tezekler çocuk denecek yaştaki gençlerin ellerinde tabakhaneye koşuşturarak yetiştirilirmiş. İşte bu yüzden bu tabir bir şeyi çabukla yetiştirmek manasında lisanımıza yerleşmiş. Yedikule zindanlarını şu sıralar görmek imkânsız, hâlâ tadilat halinde. Ziyarete açıldığında İstanbul’a büyük paha katacağı kesin. Fransa için ‘Bastille’ ne kadar değerliyse, vaktinde Osmanlı için de Yedikule Zindanları büyük değer taşıyordu.
Yedikule’de Ermeni ve Rumların paylaşamadığı hastane
Semt iki değerli hastaneyi barındırıyor. Zeytinburnu tarafında kalan bu hastaneler Surp Pirgiç Ermeni Hastanesi ve Balıklı Rum Hastanesi. Bugün bu iki hastane Ermeni ve Rum azınlığı ortasında ihtilaf yaşamasına sebep olmuş, ortada bir arazi uyuşmazlığı ile davalık olmuş. Ermeni azınlığı “Bize bu araziyi Osmanlı Devleti verdi” demiş Rumlar ise “Bizans vaktinden beri bu arazi atalarımızdan kaldı” diyerek sahiplenmiş. Hastanenin yakınında bulunan Balıklı Rum Kilisesi’nin ayazması da İstanbul’un en değerli ayazmalarından biri. Ayın Biri Kilisesi ve bilhassa Edirnekapı’dan Balata inerken uğramamız gereken Braherna Ayazması da başka güzergâhlardaki kıymetli ayazmalardan.
Yedikule’den Samatya’ya
Antik periyotta hatalıların ve idam mahkumlarının gömüldüğü bir mezarlık bölgesiyken sonrasında balıkçılıkla uğraşanların yaşadığı bir köy olan Samatya, Osmanlı vaktinde Sultan II. Mehmet’in yeni bir başşehir kurgusu olarak tasarladığı, Rumların yanı sıra Ermeni azınlıkların yerleştiği İstanbul’un Paris’i idi. Semtin en kıymetli kişiliklerinden Aydın Boysan’ı da bu noktada rahmetle anıyorum. Gaz lambalarıyla aydınlatılan vakitlerde ve sobalı konutta büyüyen Aydın Boysan Samatya’dan daima övgüyle, memnunlukla bahsederdi. Buraya kadar gelip bir vakitlerin reyting rekorları kıran dizisi ‘İkinci Bahar’ın çekildiği restoranı görmeden de olmaz. Listenize kesinlikle ekleyin. O meşhur dizide kimler vardı ve ne starlar çıktı, ne hoş sıcak aile ortamları yaşattı bize…
Kilislerin izinde keşif
Semtin en değerli yapısı olan Marmara caddesi üzerindeki Sulu Manastır (Surp Kevork Kilisesi) olarak bilinir. Eski bir Ortodoks kilisesinin bol sulu ayazmasından ismini alan manastır 17. yüzyıla kadar Ermeni Patrikliği’ni barındırıyordu. Sulu Manastır’dan sonra solda yer alan Ulusal Müdafa Caddesi’nin üzerinde Mimar Sinan Yapısı iken 19. yüzyılda yenilenen Abdi Çelebi Camii ve Sulu Manastır’ın alt sokağında yer alan Ağa Hamamı yeniden Mimar Sinan’ın yapıtı ve çeşidinin son örneği, görmeden geçmek olmaz.
‘Abdi Çelebi Cami’nin yanından ‘Abdurrahman Nafiz Gürman Caddesi’ne inelim… ‘İmrahor İlyas Beyefendi Caddesi’ ismini alan bu cadde üzerinde çok sayıda kilise var. Birinci karşımıza Selvili Kilise yani Aya Yorgi Kiparisas çıkıyor. Sekizgen kasnaklı kubbeye sahip olan kilise 1834’ten sonra tadilat görmüş ve bu haline ulaşmış. Yedikule’ye yanlışsız yürüdüğünüzde de karşınıza Aya Mina Kilisesi çıkacak. Bu ortada kilisenin altında bir şehitlik olduğu argümanları var. Çabucak ilerisinde ‘Karaman Kilisesi’ diye bilinen Samatya Hagios Konstantinos Kilisesi’ni göreceksiniz. Kilise kenti tekrar kuran Konstantin ile koyu bir Hristiyan olan annesi Helena’ya adanmış. Hatta Konstantin’in sağ ve sol parmak kemiklerinin burada korunduğuna inanılır.
Çabucak ardında ünlü ‘Studios Manastırı’ bulunuyor. İstanbul’un ayakta kalabilmiş en eski Bizans yapısı olma özelliğini taşır ve Vaftizci Yahya Kilisesi’nin kalıntılarını görebilirsiniz. Kilise 1486 yılında değerli bir şahsiyet olan İmrahor İlyas Beyefendi tarafından mescide çevrilmiş ve Mirahur tekkesiyle ünlenmiş. Lakin ne yazık ki 1894 zelzelesiyle çökmüş ve kullanılamaz hale gelmiş. Bu ortada Samatya’da kent yangınlarından daha az etkilenmiş hâlâ kendisini koruyabilen çok hoş ahşap kargir binalar bulunur.
Dünyaca ünlü zil üreticisi ‘Zilciyan Ailesi’ de bu semtten çıkmış. Yasal Sultan Süleyman’ın hayran olduğu ve sarayına taşımak istediği mozaikler de bu semtin kiliselerinde yer alıyor. Kapalıçarşı esnafının, memleketlerinde barınamayan Yozgat ve Kayserili Ermenilerin sığınağı Samatya. Bu semtin sokaklarında dolaşmak bir diğer hoş, inanın siz de seveceksiniz…
Gelelim Cerrahpaşa’ya…
Cerrahpaşa’da ise Cerrahpaşa Camii olağanüstü bir bahçe içinde yer alıyor. Tarihi 1593 yılına dayanan tarihi bir yer. Mescitle birlikte kütüphanesi, altıgen türbesi, şadırvan, sebil, çeşme ve hamamdan oluşan külliye görülmesi gereken yerlerden… Cerrahpaşa caddesi boyunca devam ederseniz 1912 yılında İtalyan mimar Giulio Mongeri tarafından bulgur tüccarı Mehmed Habib Beyefendi için yapılmış, üst katında harika deniz görünümü olan Bulgur Palas görülmeye paha. Palas 1920’lerde Osmanlı Bankası mülkiyetine daha sonra günümüzde Garanti Bankası Mülkiyetine geçmiş ve maalesef kullanılmıyor.
Bugün ağır yapılaşmanın tesiri altında olan ‘Haseki Hürrem Cami’nin yanındaki bölge bir vakitler İmparator Arcadius’un meydanıymış. 402 yılındaki zaferlerini ilan etmek için Roma’daki Trajan Sütununa misal sütunu yedinci zirvesine diktirmiş. Sütunun zirvesinde kenti gözleyen bir peri heykeli varmış. Birinci vakitlerde Evliya Çelebi’ye nazaran Konstantin bu perileri kaldırıp kenti koruyan gözcülerin tehlike anında çaldıkları çanları yerleştirmiş. II. Thedosius ise babasının atlı heykelini diktirmiş lakin heykel 704 zelzelesinde düşmüş ve parçalanmış, daha sonra da binaların üzerine çökme tehlikesiyle kaldırılmış bugün yalnızca büyük kısmı ağaç tarafından gizlenen kuralı yer alıyor. İstanbul’u koruduğuna inanılan tılsımlardan biri olan bu tarihi sütunu hayal etmek, düşünmek bile beşere inanç veriyor. Bu bedelli bilgilendirmeler için kokartlı rehberimiz Mois Gabay’a teşekkürlerimi sunarım.
Hürriyet