Peru… 33 milyon nüfusuyla Güney Amerika’nın batısında, Ekvador, Kolombiya, Brezilya, Bolivya ve Şili ile hududu olan dünyanın en hoş ülkelerinden biri… 1533 yılındaki İspanyol işgaline kadar İnka İmparatorluğu’nun merkezi olması, Machu Picchu ve Nazca Çizgileri üzere hoşlukları ve gizemli tarihiyle tam bir turizm merkezi.
Yalnız bir yılı aşkındır devam eden koronavirüs salgını yüzünden hem turizm hem sıhhat hem de iktisat manasında ağır darbeler almış durumda… Üstelik Latin Amerika’da koronavirüs salgınına karşı en sıkı tedbirleri, en erkenden alan ülkelerden biri olmasına rağmen…
Ülkede vefat sayıları her geçen gün artarken geçtiğimiz pazar günü hükümetin açıkladığı bilgiler herkesi şaşkına çevirdi. Peru’daki uzmanlar uzun müddettir, gerçek meyyit sayılarının resmi istatistiklere girmediğini söylüyorlardı.
Pazar günü 69 bin 342 olan hayatını kaybedenlerin sayısı, inceleme sonrasında 180 bin 764 olarak güncellendi. Peru Başbakanı Violeta Bermudez, yeni dataları açıklarken “Bu güncellenmiş bilgiyi halka açıklamanın vazifemiz olduğunu düşünüyoruz” dedi. Bermudez, güncelleme kararını Perulu ve memleketler arası uzmanların tavsiyesi üzerine aldıklarını da ekledi.
Peru Sıhhat Bakanı Oscar Ugarte, hükümete sunum yapmak için hazırlandığında, sayılarda farklılıklar sezerek “ölümlerin kıymetli bir kısmının Covıd-19 kaynaklı olarak sınıflandırılmamış” olabilir fikrini lisana getirdi. Ölümlerin gerçek sayısını araştırmak için hükümet tarafından grup kuruldu. Yapılan ayrıntılı incelemeler sonucunda resmi vefat sayısı üç kart arttı. Evvelki bilgiler sadece koronavirüs testi müspet çıkanları kapsıyor, öteki kriterleri içermiyordu.
Böylece Peru bu güncellemeyle, pandemi sürecinde her 100 bin bireyde 500 mevtle nüfusuna oranla en fazla vefata sahip olan ülke haline geldi. Johns Hopkins Üniversitesi’nin datalarına nazaran güncellemeden evvel listenin birinci sırasında her 100 bin bireyde 300 vefatla Macaristan bulunuyordu.
Ülkede bir öteki gündem ise koronavirüs tedavisinde, ekseriyetle paklık materyallerinin ağartılması için uygulanan ‘klor dioksit’ kullanılması. Üstelik bu durum mecliste oylamaya bile sunuldu.
Pekala nasıl oldu da salgının başında en erken tedbirleri alan Peru, Covid-19 nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısının artması nedeniyle mezarlıklarda yer bulamayacak hale geldi?
Ne oldu da ahşap, dokuma ve paklık gereçlerinin ağartılması için kullanılan klor dioksit hususunu koronavirüs tedavisi için resmen araştıracak kadar güç bir duruma düştü?
Sineması biraz başa sararak ve ülkede yaşayan Türklerden de görüşler alarak bu sorulara cevap aradık…
KORONAVİRÜS TEDBİRLERİNİN EN UZUN MÜHLET UYGULANDIĞI ÜLKE
Peru, 6 Mart 2020’de birinci koronavirüs olayını açıkladı. 14 Mart 2020’de hadise sayısı beşe, 16 Mart’ta ise 100’e yükseldi. Günlük yeni hadise sayıları bu kadar süratli artınca ülkede çabucak sokağa çıkma yasağı gündeme geldi. 17 Mart 2020’de de bir haftalık sokağa çıkma yasağı resmi olarak ilan edildi.
Bu karar sonrası hudutlar kapatıldı, harika hal ilan edildi ve insanlara yalnızca temel gereksinimleri için dışarı çıkma müsaadesi verildi. Ancak bu durum olayların ve ölümlerin sayısının artmasına mani olmadı. Durum bu türlü olunca sokağa çıkma yasakları, Haziran 2020’nin sonuna kadar uzatıldı. Böylelikle Peru, o devirde dünyada tedbirlerin en uzun mühlet aralıksız uygulandığı ülke oldu.
Haziran ortalarına gerçek günlük hadise sayılarında düşüşler gerçekleşti. 28 Mayıs 2020 itibariyle 8 binin üzerine çıkan günlük hadise sayısı 22 Haziran 2020’de 4 binin altına kadar indi. Hadise sayılarında düşüş olsa da, vefatlar hâlâ çok yüksekti. Resmi sayılara nazaran ülkede koronavirüsten hayatını kaybedenlerin sayısı Haziran 2020 sonu itibariyle 8 bin 500’e ulaşmıştı.
‘BİZİ PAZAR YERLERİ VE KAYIT DIŞI İKTİSAT BU HALE GETİRDİ’
Peru’da, Temmuz 2020’ye gelindiğinde, nüfusu çok daha az olmasına karşın İngiltere hariç bütün Avrupa ülkelerinden daha fazla koronavirüs olayı görülmüştü. Üstelik her 1000 şahıstan yalnızca 6’sına test uygulanmasına rağmen vaka sayıları bu kadar yüksekti. 1000’de 6’lık test oranı birçok Latin Amerika ülkesinden iyi olsa da Avrupa ülkelerinin çok gerisindeydi. Örneğin birebir günlerde İtalya’da her 1000 şahıstan 80’ine test yapılıyordu.
Testler yapılıyordu, olay sayıları da günlük 2-3 bin ortasında değişiyordu ancak bilhassa mevt oranları bir türlü düşmüyordu.
Perulu iktisatçı Hugo Nopo BBC’ye verdiği demeçte Peru’nun sıhhat sisteminin bu türlü bir salgınla başa çıkamadığını ve ölümlerin bu yüzden çok yüksek olduğunu söyledi. Peru’nun salgından neden bu kadar berbat etkilendiğine dair de dört ögeye dikkat çekti:
- Pazar yerleri
- Kayıt dışı iktisat
- Kalabalık aile yapısı
- Halkın tedbirleri ciddiye almaması
“Birçok hane besin materyallerini birkaç günden uzun bir mühlet saklayabilecek imkânlardan mahrum. 2020’de hükümet tarafından yaptırılan bir ankete nazaran Peru’da hanelerin yüzde 40’ının buzdolabı yok” diyen Nopo, insanların bu yüzden sık sık, bilhassa de besin eserlerinin satıldığı pazarlara giderek alışveriş yapmak zorunda olduklarını, bu nedenle salgının en çok pazar yerlerinden yayıldığını belirtti. Esasen o devir Devlet Lideri olan Martin Vizcarra ülkede salgının en çok pazar yerlerinden yayıldığını birkaç açıklamasında lisana getirmişti.
Öte yandan Peru’da tüm çalışan nüfusun yüzde 70’i kayıt dışı iktisatta istihdam ediliyor. Bu oran öteki Latin Amerika ülkeleriyle kıyaslandığında en üst sıralarda yer alıyor.
İktisatçı Hugo Nopo, salgın periyodunda sokağa çıkıp işe gitmesine müsaade verilen insanların birçoklarının kalabalık pazarlarda yiyecek sattığına ve işe giderken toplu taşıma araçlarını kullandığına dikkat çekti. Nopo, bu durumun bulaş suratını ve vefatları arttırdığının da altını çizdi.
Ayrıyeten ülkede yapılan son ulusal sayımlar Peru’da fakir gelir kümesindeki hanelerin yaklaşık yüzde 12’sinin çok kalabalık konutlarda yaşadığını ortaya koydu. Perulu kimi yetkililer bu şartlardan dolayı meskenlerde ve kamusal alanlarda toplumsal ara kurallarının uygulanmadığını vurguluyor.
Bu gün gelinen noktaya baktığımızda ülkede, 1 milyon 890 bin civarında Covid-19 hadisesi kaydedilirken, 66 bin 471 kişi de virüs nedeniyle hayatını kaybetti. Son yedi günde de ortalama olay sayısı 9 bin 650. Son bir haftadır hayatını kaybedenlerin sayısı da 300’lerin üzerinde…
Pekala ülkede yaşayan Türkler bu süreçte neler yaşadı?
SIRA DIŞI BİR SOKAĞA ÇIKMA YASAĞI: ‘BİR GÜN BAYANLAR BİR GÜN ERKEKLER’
Mert Şahin, 36 yaşında. Yedi yıldır Peru’nun Cusco kentindeki Kutsal Vadi’nin Calca kasabasında yaşıyor. ‘El Mono Sabio Calca’ ismindeki hosteli işletiyor. Koronavirüs sürecinde yaşadığı en farklı şeyin sokağa çıkma yasaklarındaki kadın-erkek uygulaması olduğunu söylüyor:
“Peru, Güney Amerika’da birinci kapanan ülke oldu lakin sıhhat sistemlerine güvenmediler. Hastanelerin kâfi donanıma sahip olmadığını biliyorlardı, risk almadılar ve çabucak tedbirleri başlattılar. Ama iş işten geçmişti. Zira Peru 12 ay dünyanın her tarafından turist alan bir ülke. Mart, Nisan ve Mayıs aylarında önemli kısıtlamalar oldu. Besin alışverişi ve mecburî durumlar dışında konutlardan çıkmak mutlaka yasaktı. Akşam 6’dan sonra sokağa çıkma yasağı vardı. Sonra kademeli olarak açıldı, bir orta enteresan bir kadın-erkek uygulamasına geçildi. Bir gün bayanlar bir gün erkeklere sokağa çıkma yasağı geldi.”
“Yaşadığım yer turizm bölgesi ve Machu Picchu burada… Birinci 3 ay pek bir şey hissetmedim zira müşterilerle birlikte kapandık. Ta ki Türkiye ve başka ülkeler, kurtarma uçuşlarını başlatıncaya kadar. Sonra zahmetli süreç başladı fakat burada beşerler daha anlayışlı. Örneğin benim mülk sahibim bu olaylar bitene kadar kirayı yarıya düşürdü hâlâ da yarım ödüyorum. Elektrik ve suyu altı ay ödemedik fakat şu an ödüyoruz.”
“Peru’da devlet fiyatsız aşılama yapıyor. Sinofarm, Pfizer ve AstraZeneca aşıları uygulanıyor. Şu an 70-79 yas ortası aşılanıyor, bize de bilgilendirici mail geldi ve kayıt olduk. Lakin sıra ne vakit gelir pek bilmiyorum. Yaşadığım bölge manevî turizm ile de ünlü bir yer. Beşerler buraya ayahuasca ve öteki bitkisel ilaçları deneyimlemeye geliyorlar. Bu insanların bir çocuğu aşı tersi, devletin zorlaması durumunda Amazon Ormanları’na yerleşeceklerini ve muhakkak aşı olmak istemediklerini söylüyorlar. Bir de komplo teorileri burada çok yaygın. Bill Gates hepimizi çipleyecek niyetinden tutun bu işi uzaylılara bağlayanlar bile var.”
Mert Şahin
‘HERKES PİJAMA SATICISI OLDU’
Hilal Burcu Kocaoğlu, 31 yaşında. Dört buçuk yıldır Peru’nun başşehri Lima’da hayatını sürdürüyor. Gayrimenkul firmasında proje idaresi alanında çalışıyor. Koronavirüs sürecinde insanların ekonomik olarak epey güç bir duruma düştüğünü, neredeyse herkesin pijama satışı yapmaya başladığını anlatıyor:
“Pandemiden ötürü başlarda kapanma ve sonrasında da sık sık karantinalar uygulandığı için küçük restoran sahipleri ve sokak satıcılarının hepsi pijama satıcısı oldu. Pijama Peru’da çok geri kalmış bir bölümdü. Neredeyse yoktu… Türkiye’den alıp getiriyordum. Bu sene artık buradan satın alabiliyorum. Herkes konutta olunca bu alanda satış patlaması yaşandı.”
“Hükümet başlarda sıhhat sisteminin salgınla uğraş edecek kadar kâfi olmadığının farkındaydı. Bu nedenle tedbirleri en erken halde aldı. İnsanları konutlarına kapatmasının emeli salgına karşı tedbirden çok vakit kazanabilmekti. Birinci olay çıktığında ülkedeki hastanelerdeki ağır bakımlarda müsait yalnızca 17 yatak vardı.”
Hilal Burcu Kocaoğlu ve eşi
“Salgının yayılmasında en büyük etken Peru’da çok fazla düzensizliğin oluşu… İş hayatında çok fazla kayıtsız insanların çalışıyor olması, gecekondu üzere yerleşim yerlerinin çok fazla oluşu, çok kalabalık aile nizamları salgının yayılmasında epeyce tesirli oldu. Ne kadar tedbir alınmak istense de ileriye dönük çok da başarılı adımlar atılamadı.”
“Sağlık sistemi Peru’da çok iyi bir düzeyde değil. Devlet hastanelerine rastgele bir tedavi için bile gitseniz süreç epeyce uzuyordu. Salgınla birlikte bu durum daha da arttı ve hastaneler yetersiz kalmaya başladı. Bilhassa korona ile gayret birinci kademeye alındığı için neredeyse öteki hastalıklarla ilgilenmiyor. Örneğin yakın etrafımda kanser hastası beşerler, bir yılı geçmiş olmasına karşın hâlâ denetimlerine gidemiyorlar.”
“İlk başlarda hükümet, tam kapanma evresinde insanların konutta kalmalarını destekleyebilmek için 15 günde bir 750 Nuevo Sol (1680 lira) para yardımında bulundu. Alışılmış bu paraları alabilmek için insanların bankalara gidip hesap açtırması gerekiyordu. Bu durum biraz karışıklık yarattı. Zira ülkede banka üzerinden para transferi ya da para hareketleri büyük şirketlerin yaptığı şeylerdi. İnsanların bir banka hesabı bile yoktu. Bu durum uzun kuyrukların oluşmasına ve salgının yayılmasına da neden oldu.”
KLOR DİOKSİT İLE KORONAVİRÜS TEDAVİSİ: ‘KONGREMİZ ACINASI BİR DURUMDA’
Peru’da geçtiğimiz hafta milletvekilleri, ölümcül virüse karşı çabada klor dioksit kullanılıp kullanılamayacağını araştıracak bir komite kurmak için oy kullandı. Klor dioksit, tıbbi ekipmanın sterilize edilmesi, endüstriyel makinelerin temizlenmesi ya da ahşap, dokumacılık ve paklık materyallerinin ağartılması üzere endüstriyel süreçlerde yaygın olarak kullanılıyor.
Dünyanın dört bir yanından bilim insanları, klor dioksitin insan bedeninde kullanımına karşı tekraren ikazda bulunarak iç kanama, teneffüs ve böbrek yetmezliği dâhil tesirlerinin ölümcül olabileceğine işaret ediyor. Lakin kendisi de hekim olan milletvekili Posemoscrowte Chagua, klor dioksitin zehirli olduğuna dair telaşları reddetti ve bu unsurun koronavirüsle çabada hayati bir araç olacağını kanıtlayabileceğini öne sürdü.
Milletvekilleri, 49’a 39 Chagua’nın önerisi lehine oy verdi. Peru’nun ağır bakım uzmanları derneğinin genel sekreteri Samuel Cosme, kongrenin adımını kınadı ve klor dioksit tükettiği için durumu berbatlaşan Covid-19 hastalarını tekrar tekrar tedavi etmek zorunda kaldıklarını söyledi. Cosme yaşananları şu cümleyle özetledi: “Pandeminin Peru’daki durumu ve kongremizdeki durum acınası halde”
Hilal Burcu Kocaoğlu ise “Bu durum beşerler tarafından önemli reaksiyonla karşılandı” diyor. Bilhassa insanların hükümete dair çok fazla itimatlarının olmadığını ve birçok reaksiyonun “Böyle gereksiz işlerle mi uğraşacaksınız?” halinde olduğunu söylüyor.
MEZARLIKLARDA YER KALMADI! ‘BAUTİSTA’YI KONUTUMUZUN BAHÇESİNE GÖMDÜK’
Artık ülkede mezarlıklar da alarm vermeye başladı. Başşehir Lima’da çok sayıda kişinin, hayatını kaybeden yakınlarını gömmek için mezarlıklarda yer bulamadığı kaydedildi. Geçen ay kalp krizi nedeniyle hayatını kaybeden Joel Bautista’nın ailesi 4 farklı mezarlıkta uygun bir mezar yeri aradıklarını lakin yer bulamayınca Bautista’yı konutlarının bahçesine gömmek zorunda kaldıklarını söyleyerek ülkede gündemin bir numaralı konusu oldu.
Lima’da benzeri biçimde cenazeleri için mezarlıklarda yer bulmakta zorlanan birçok kişinin isyanı da ülke basınına yansıdı. İzlediği haberlerden etkilenen ve mezar bulamama korkusu yaşayan Victor Coba isimli vatandaş da kendisi, eşi ve dört akrabası için Lima’nın kuzeyinde bulunan ağaçsız bir alana mezar inşa ettiğini açıkladı. Daha acı olanı da cenaze masraflarının salgın nedeniyle ekonomik durumu günden güne berbatlaşan aileler için önemli mali yük oluşturması…
Hürriyet
