Gecesi gerdanlık, pekala ya gündüzü?
Mardin’i tanımlarken birbirine çok benzeyen ancak farklı manalar çıkarılabilecek iki betimleme yapılıyor. Bunlardan birincisi, “Gecesi gerdanlık, gündüzü mezarlık”, ikincisi de “Gecesi gerdanlık, gündüzü seyranlık”. Burada aslında mezarlığa benzetilen Mardin’de kentin meyyit olması vurgulanmıyor, labirentimsi ve birbirine çok yakın konutların mezarlığı andıran sakinliğiyle gün ışığına çıkma sahnesi betimleniyor. Seyranlığa benzetilen Mardin gündüzü ise bence hiçbir mübalağa içermiyor, tümüyle gerçek. Mardin Ovası’nın huzur veren eşsiz parıltısı, seyranlık benzetmesine pek de yakışıyor. Gecenin her yerde olduğu üzere kusurları örten özelliği sayesinde yalnızca hoş yapıların ışıklandırıldığı Mardin’de ise karanlık bir öteki hoş.
Mardin’in birinci Türkleri
Mardin üzere kozmopolit bir kent mevzubahis olunca bu kadim topraklarda yaşamış onlarca farklı medeniyetten bahsedilebilir. Sizleri sıkmamak ismine şu an için yalnızca Mardin seyahatinizde ismini duyacağınız Mardin’in birinci Türklerinden olan Artuklulardan bahsetmek istiyorum. Kent merkezinde bir ilçenin ve kentin üniversitesinin isminin nereden geldiğini de bakalım.
Artuklular, ismini 1086 yılında Kudüs’ü fetheden Artuk Bey’den alan bir Oğuz Türkmen beyliği olarak 12. Yüzyılın başında tarih sahnesine çıktı. Mardin ile birlikte Hasankeyf, Harput ve Diyarbakır’da da varlık gösteren beyliğin günümüze kadar gelebilen en ünlü yapısı kuşkusuz Batman – Silvan ortasında kalan Malabadi Köprüsü. Mardin’deki en ünlü yapısı ise kuşkusuz Mardin Ulu Cami.
Dara Antik Kenti
Doğu Roma devrinde kentin hudutlarını muhafaza emelli askeri bir üs olarak inşa edilen kent günümüzde Oğuz Köyü’nde yer alıyor. Kentin kuşkusuz en enteresan noktası 15 asırlık toplu mezarı. Ölülerin tekrar dirileceğine inanıldığı için kayanın içi yontularak elde edilen kısma tahminen 3 bin kişinin cansız vücudu sığdırılmış ve meyyit diriltme ayinleri yapılmış.
Manastırlar
Mardin seyahatini en özel kılan ayrıntılardan birisi manastır ziyaretleriniz olacak. Şu ana kadar hayatımda bulunduğum en uhrevi yapılardan birisi Mor Gabriel Manastırı oldu. Kafro Köyü ve Midyat Seyahatiniz ile birlikte planlayacağınız Mor Gabriel Manastırı’nda bir de manastırın yetkili rehberi Kuryakos Acar tarafından gezdirilirseniz ne keyifli size. Süryanice ‘Aziz’ manasına gelen ‘Mor’ sözüyle manastırın şu an Aziz Gabriel’e adandığını biliyoruz. Lakin manastırı Mor Gabriel’den çok daha evvel, MS 397 yılında Mor Şmuel ve öğrencisi Mor Şemun tarafından yaptırılmış. Manastırın aktüel isim babası Mor Gabriel’in bir hikmeti de vefatından yıllar sonra bir veba salgınında kendisinden medet umulmasıyla ortaya çıktı. Sevgilinin vefatından 130 yıl sonra ortaya çıkan veba salgınında hastaların Mor Gabriel’in cansız vücudunu ziyaret edip sıhhatine kavuşmalarından sonra bugün bile manastır hala tıpkı maksat doğrultusunda hizmet veriyor. (Siz sakın gitmeyin, yarın özgürce seyahat edebilmek için bugün #EvdeKalTürkiye)
Kentin bir öteki değerli manastırı da Deyrülzafaran Manastırı. Yapı, evvelden bir pagan tapınağı olan, sonrasında üzerinde askeri bir üs inşa edilen kalıntıların üzerine 5. Yüzyılda yapılmış. Manastır tıpkı vakitte bölgede birinci matbaanın kullanıldığı yer, 1876 yılında manastırın patriği 4. Petrus’un İngiltere’den getirttiği matbaa 100 yılı aşkın bir mühlet boyunca birçok lisanda yapıtın yazılmasına ve çoğaltılmasına imkan sağlamış.
Kafro Köyü
Midyat’a bağlı olan Kafro Köyü’nün Mardin kent merkezine uzaklığı araçla 75 dakika. Elbeğendi Köyü olarak da bilenen köy aslında 1995 yılında boşaltılmıştı. Yalnızca birkaç villanın bulunduğu ve kışın neredeyse kimsenin yaşamadığı köyde meşhur bir pizzacı var. Mardin’in bu ufacık köyünde taş fırında pişen pizzaların ustası İsviçreli bir beyefendi.
İşletmeci ise yıllarca Almanya’da yaşayan Nail Beyefendi. Yediğimiz pizzaları biz oldukça beğendik, tahminen ortanızdan beğenmeyen de çıkabilir lakin bu türlü bir köyde, bu atmosferde pizza yemek başlı başına bir tecrübe. Her şey vaktinde hoş, denk gelirseniz kenger vakti kengerli pizza deneyin.
Mescitler
Artuklular tarafından inşa edilen Mardin Ulu Cami’nin minaresi kentin sembolü haline gelmiş durumda. Doruktan Mardin Ovasına baktığınızda karşınıza çıkacak o minare 800 yıllık geçmişe sahip. Lakin maalesef yalnızca caminin temeli ve minarenin düsturu Artuklu devrine ilişkin. Vakitle tahrip olan yapı son halini 19. Yüzyılın sonlarında almış. Mardin’deki son Artuklu yapılarından Latifiye Cami ise 2011 yılında Diyanet Bakanlığınca en hoş cami seçildi. Caminin kubbesi çabucak mihrabın üstünden yükseldiği için iç yerde özel bir akustik yaratıyor.
Kasımiye ve Zinciriye Medreseleri
Artuklu yapısı olarak karşımıza çıkacakken Akkoyunlular periyodunda tamamlanan bir dini kompleks Kasımiye Medresesi. Rivayete nazaran Kasım Paşa’nın burada öldürüldüğüne inanılıyor. Zinciriye Medresesi olarak bilinen İsa Beyefendi Medresesi ise son Artuklu hükümdarı tarafından yaptırıldı. Timur’un Mardin’i istilasında, son hükümdar Melik Necmettin İsa kendi yaptırdığı bu medresede hapsedildi.
Hürriyet
