Türkiye’de son yıllarda en çok tartışılan hususlar ortasında yükselen besin fiyatları ve üreticinin artan maliyetleri yer alıyor. Hem tüketiciyi hem de üreticiyi rahatlatmak için birçok teklif ve metot denense de birtakım durumlarda yapılanlar sonlu kalabiliyor. Fakat Ziraat Bankası Kredi Siyasetleri Genel Müdür Yardımcısı Cengiz Göğebakan, yaşanan dertlerin aşılması için kullanılacak en kıymetli metodun ‘bir ortaya gelmekten, toplu hareket etmekten’ geçtiğini söz etti.
KRİZ DE DAHİ DEVAM
Tarım kredilerinde dalda yüzde 65’lik hisseye sahip olan, yaklaşık 54 milyar TL’lik tarım kredisi kullandıran Ziraat Bankası’nın Genel Müdür Yardımcısı Göğebakan, kooperatifçiliğin geniş manada bir ekonomik işbirliği hali, ortak emellere ulaşmak isteyen şahıslar tarafından oluşturulan bir örgütlenme modeli olduğunu söyledi. Kooperatifleri en iyi anlatan tarifin ise, tek başlarına az ilerleme gösterecek yahut hiçbir bir ilerleme gösteremeyecek bireylerin bir ortaya gelip bir pazar gücü oluşturmaları ve bu yolla fakirlikten ve zayıflıktan kurtulmayı sağlayabilmeleri olduğuna dikkat çeken Göğebakan, “Günümüzde ise kooperatifler, sırf zayıf bölümlerin dayanışma kuruluşu olmaktan çıkmış, ekonomik ve ticari hayatta kendine has artıları olan başarılı teşebbüs örnekleri haline gelmişlerdir.
Günümüzde derin ekonomik krizler, giderek artan besin güvenliği gereksinimi, artan etraf kirliliği ve iklim değişiklikleriyle karşı karşıyayken kooperatiflerin ortaya koyduğu ekonomik işletme modeli daha fazla dikkate alınmaya başlandı. İşsizliğin önlenmesi ve sürdürülebilir istihdam siyasetlerinde da kooperatifler, değerli bir ekonomik aktördür. Kooperatifler, atıl kaynakların harekete geçirilmesi, sermayenin tabana yayılması, dezavantajlı bölümlerin kendini ekonomik ve toplumsal garantiye alarak iktisada dahil olması ve küçük teşebbüslerin birleşerek büyük aktörlere dönmesini sağlama noktasında en tesirli teşebbüs modeli olarak öne çıkıyor. Tüm dünyada genelinde hissedilen ekonomik kriz vakitlerinde da kooperatifler faaliyetlerini sürat kesmeden sürdürmeyi başarabilmiştir” diye konuştu.
Kooperatifçilikte güç birliği oluşturulabileceğine vurgu yapan Göğebakan, küçük ölçekli finansal rantabileteden uzak olan işletmelerin bir ortaya gelerek ekonomik ölçeğe kavuşabileceğinin altını çizdi. Ölçeğin büyümesiyle, teknoloji kullanımının artacağını ve kullanılan teknolojinin maliyetinin azalacağını söz eden Göğebakan, “Ölçek büyük olursa üretim maliyetleri düşer. Kârlılık ve randıman artar. Sermaya birikimi yükselir, finansmana erişim kolaylaşır” dedi.
TARLADAN SOFRAYA
Küçük işletmelerin eserlerinin fiyatını kendilerinin belirleyemediğine değinen Göğebakan, kelamlarını şöyle sürdürdü: “İşletme küçük olunca, ziraî eserler de işlenmeden, ham olarak satılıyor. Tarladan sofraya ya da tarladan endüstriye diye tanım edilen zincir, ziraî üreticilerin tertipleri ile birlikte kurulmalı. Şayet bu zincir ziraî üretici tertibi olmadan dizayn edilirse, eseri yetiştiren değil, eserin alım satımına aracılık eden kesim kazanan taraf olur. Aracılık edenlerin yaptığı ticarette yanlış bir şey yok. Buna kimse de itiraz edemez lakin sistemin işler olabilmesi için asıl kazananların ürerim yapanlar olması gerekiyor.”
ABD, FRANSA VE İNGİLTERE ÖNDE
Birleşmiş Milletler’in varsayımına nazaran dünya genelinde 800 binden fazla kooperatifin faaliyet gösterdiğini lisana getiren Göğebakan, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Bu kooperatiflerde yaklaşık 100 milyon kişi çalışıyor. Ayrıyeten yaklaşık 1 milyar kişi bu kooperatiflere ortak. Avrupa Birliği içerisinde ise yaklaşık 165 milyonu aşkın kooperatif ortağı ile 250 bin civarında kooperatif bulunuyor ve bu kooperatifler aracılığıyla 5.4 milyon bireye iş imkanı sağlanıyor.
Bu datalar kooperatiflerin ekonomik gücünü göstermesi açısından büyük değer taşıyor. Memleketler arası Kooperatifler Birliği (ICA), Birleşmiş Milletler (BM) ve öbür milletlerarası kuruluşların yaptıkları araştırmalar sonucunda en çok kooperatif örgütü ile öne çıkan birinci beş ülkenin ABD, Fransa, İngiltere, İtalya ve Japonya olduğu görülüyor. Günümüzde Türkiye’de Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Besin Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Etraf ve Şehircilik Bakanlığının misyon ve sorumluluk alanında, 35 farklı bahiste faaliyet gösteren 53 bin 258 kooperatif, 7 milyon 422 bin 964 kooperatif ortağı bulunuyor.
Faaliyet alanına nazaran en fazla sayıdaki kooperatif 27 bin 361 ile konut yapı alanında bulunuyor. İkinci sırada ise 7 bin 201 ile ziraî kalkınma kooperatifleri geliyor. Kooperatif ve ortak sayıları ile ilgili detaylı tahliller yapıldığında, ziraî maksatlı kooperatiflerde kooperatif başına düşen ortak sayısının daha fazla, tarım dışı kooperatiflerde ise daha az olduğu görülüyor.”
KOOPERATİFLER NEDEN BAŞARISIZ
Başka ülke sistemleri ve uygulamaları ile karşılaştırıldığında, Türkiye’de kooperatifçiliğinden kendi potansiyeline nazaran beklenen performansı elde edemediğine değinen Cengiz Göğebakan, bu kapsamda, başarılı dünya örneklerine nazaran Türkiye’nin yaşadığı eksiklik, aksaklık ve yetersizlikleri sıraladı. Göğebakan, “Eksik üst örgütlenme nedeniyle, kooperatiflere yönelik eğitim, finansman, kontrol, danışmanlık, teknik ve yasal takviye sunumu yetersizdir.
Türkiye’de kooperatiflerin, ‘Milli Gelir, Üretim, İstihdam, Yatırım, Dış Ticaret’ sayıları içindeki hissesi ile faaliyet gösterdikleri dal içerisindeki hisseleri gereğince bilinememektedir. Türkiye’de kooperatifler fakat sayısal açıdan (kooperatif sayısı) bir gelişme gösterebilmiş, güçlü bir kooperatifçilik yapısı ve anlayışı oluşmamıştır. Toplumun kooperatifleşme oranı düşüktür.
Türkiye’de daha çok konut üretimi ve tarım alanında ağırlaşan kooperatifçilik, öbür ülke uygulamalarında olduğu üzere perakende, kredi-finans, sigortacılık, güç üretimi, eğitim, sıhhat üzere dallarda yer
alamamıştır” dedi.
KREDİ DIŞINDA ALTERNATİFLERE GEREKSİNİM VAR
Türkiye’de kooperatifçiliğin başarılı olması için yapılması gerekenler olduğunu belirten Cengiz Göğebakan, “Devlet-kooperatif kavramları birbirine karıştırılmamalıdır. Kooperatifler ortaklarca sahiplenilmeli, paydaşlık şuuru geliştirilmelidir. Kooperatifçilik hareketinin başarısı açısından ortaklar, yöneticiler ve lokal halkın eğitimi büyük ehemmiyet arz ediyor.
Örneğin İngiltere’de, kooperatif çalışanlarının ve ortakların temel eğitimi 1919 yılından bu yana Manchester’da ‘The Cooperative College’de gerçekleştiriliyor. Yeniden Almanya’da, ‘Alman Kooperatifler Akademisi (ADG)’ kooperatiflere yönelik eğitim hizmeti sunuyor.
Türkiye’de ise ortaklar, çalışanlar, yöneticiler ve halkın kooperatifçilik konusunda eğitilmesine maalesef değer verilmiyor. Bu yüzden kooperatifçilik konusunda bilgilendirilme ihmal edilmemelidir. Kooperatifler kârın maksimizasyonu için uğraş vermelidir. Kooperatiflerin sermaye yetersizliği sorunu çözülmelidir. Kooperatiflerin banka kredileri dışında, farklı usullerle de borçlanabilmelerinin, uygun şartlarda kredi temini imkanlarını arttırılması gerekiyor. Bu çerçevede, son yıllarda dünya kooperatifçiliğinde uygulama alanı bulmaya başlayan ‘yatırımcı ortaklık’ ve ‘tahvil ihracı’ üzere enstrümanlara işlerlik kazandırılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır” sözlerini kullandı.
Hürriyet
