Beklenen ömür müddeti, bir öteki deyişle ülkedeki insanların toplam ne kadar mühlet yaşayacaklarına dair kestirimi kıymetlerin ortalaması, tüm ülkeler için nüfusun ne kadar sağlıklı olduğunun en temel göstergelerinden biri. Ülke nüfusunun hayat biçimi, sıhhat denetimlerinin sıklığı, salgın hastalıklar hatta genler bile ülkelerin ömür müddetlerini etkiliyor.
ABD’de beklenen hayat mühleti 2020’nin birinci yarısında 78,8’den 77,8 yıla düştü. Bu mühletin 1 yılda 1 yaş gerilemiş olması çok büyük ve çok süratli bir değişim olarak nitelendiriliyor. Hatta uzmanlar, ABD’de İkinci Dünya Savaşı’ndan beri böylesi bir düşüşün görülmediğini söylüyor.
Pekala Türkiye’de de Covid-19 öncesi ve sonrası beklenen ömür müddetinde benzeri bir değişim yaşandı mı? Alışkanlıklar, toplumsal hayat ve öbür faktörler bu oranlarda ne derece tesirli? Öncelikli olarak Türkiye, sonrasında da başka ülkeler için beklenen ömür müddetlerini enine uzunluğuna irdeledik ve mevzuyu uzmanlarına danıştık.
ABD’de rastlanan bu durumun nitekim çok dikkat alımlı olduğunu ve sosyolojik açıdan bu tip bilgilerin toplumda önemli bir değişimin sinyalleri olarak görülebileceğini belirten Yeditepe Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Öğr. Üyesi Dr. Ahu Özmen Akalın, Türkiye ile ilgili değerli değerlendirmelerde bulundu.
Ülkemizde yaş ortalamasının birçok G20 ülkesine nazaran çok daha iyi olduğunu söyleyen Hacettepe Tıp Fakültesi Geriatri Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Mustafa Cankurtaran ise bunda genç nüfusumuzun daima artış gösteriyor olmasının katkısı olduğuna dikkat çekti. Ayrıyeten ‘Geriatri Bilim Dalı’nın vefat yaşına katkısı olduğunu tabir eden Cankurtaran, Türkiye’deki ömür oranlarını hurriyet.com.tr için kıymetlendirdi
Beklenen hayat mühletinin düşmesinde salgının ne üzere bir tesiri oldu?
Prof. Dr. Mustafa Cankurtaran: Pandemide tüm ölümlerin çok bariz bir kısmı 65 yaş üstü hastalar oldu. ABD, pandemi sebebi ile vefatların en çok yaşandığı ülkelerden biri olduğu için pandeminin mevt oranlarına tesiri oldu. Ayrıyeten kronik hastalık denetimlerinin aksatılması, akut durumda bile hastanelere gidilmemesi de tesirli oldu.
Fakat ABD nüfusunun yüzde 15-16 civarı 65 yaş. Yani birçok G20 ülkesine nazaran daha düşük. Hatta 65 yaş üstü nüfus oranı Yunanistan yüzde 20, Almanya yüzde 22, Japonya yüzde 22, İtalya yüzde 22 oranları ile toplumun neredeyse dörtte biri yaşlı iken ABD genel olarak daima geriden geliyor. Yeniden ortalama ömür müddeti misal ülkelere nazaran 5 yaş daha düşük.
Husus bağımlığı, obezite, kazalar vb. faktörler bu hususta tesirli, dolayısı ile pandemiden evvel de düşük olan bir paha biraz daha düştü diyebiliriz. Fakat bize nazaran ABD hala yaşlı toplum, biz genç bir toplumuz. O sebeple benzeri ülkeleri kıyaslamak lazım. Biz genç toplumdan orta yaşlı/yaşlı topluma geçerken ortalama hayat süremiz kaçınılmaz olarak artıyor.
Dr. Öğr. Üyesi Ahu Özmen Akalın: ABD pandemiden etkilenen en önemli ülkelerden biri. Paylaşılan son bilgilere nazaran, ABD’de yaklaşık 28 milyon insan bu virüse yakalandı, 500 binden fazla kişi ise vefat etti. Haliyle, vefat sayısındaki bu data nüfustaki ömür ortalamasının düşmesini en iyi açıklayan sebeplerden biri olarak görülebilir.
Tüm ülkelerde olduğu üzere, ABD’de de bu virüsten en çok etkilenenlerin 70 yaş üzeri olduğunu, vefat edenlerin yaklaşık yüzde 80’nin 65 yaş ve üstü olan kümeden oluştuğunu görüyoruz. Yaşlılar virüsten gençlere nazaran çok daha fazla etkilendiler. Maalesef yaşlılarda iyileşme oranı çok düşük kaldı ve haliyle vefat oranları arttı.
SALGIN SONRASI ÖMÜR MÜHLETLERİ ESKİ HALİNE DÖNEBİLİR
Birtakım kronik rahatsızlıkları olanlar salgın nedeniyle tedavi süreçlerini aksattı, nizamlı sıhhat denetimleri yapılamadı, bu durum tesirli olmuş olabilir mi?
Prof. Dr. Mustafa Cankurtaran: Pandemi nedeniyle hastanelere müracaatlarda gözle görülür bir azalma var, kronik hastalığı olan yaşlı hastalarımız ilaçlarını alamadığı, aksattığı için takipsiz kaldı. Uzun yıllar geriatri polikliniğinde takip ettiğimiz hasta sayıları neredeyse yüzde 50 oranında azaldı, pekala nerede bu hastalar? Hepsi takiplerini aksattı. Tansiyonlar denetimsiz, şekerler yüksek kaldı.
Salgın geçtikten sonra ortalama ömür mühleti oranının tekrar yükseleceğini düşünüyor musunuz?
Prof. Dr. Mustafa Cankurtaran: Evet. Örnek vermek gerekirse 1917-1919 yıllarında ABD’de yaşanan İspanyol gribi salgınında hayat mühleti 11.8 yıl azalmıştı ancak salgın sonrası hayat müddeti tekrar evvelki düzeylerine ulaşmıştır. Covid-19 salgını sonrasında da benzeri halde hayat müddetlerinin eski haline dönmesini bekliyoruz. Lakin süreci etkileyen yalnızca pandemi değil. Ayrıyeten insanın azamî hayat müddeti çok değişmiyor (120 yıl civarı). Ortalama ömür mühleti toplumun gelişme sürecine nazaran artıyor.
“ABD’NİN BİLAKİS, ÜLKEMİZDE HAYAT MÜDDETİNDE ARTIŞ VAR”
Birleşmiş Milletler, Türkiye için beklenen ömür müddetinin salgın öncesinde 2020’de 77,77 ve 2021’de ise 77,99 olmasını öngörüyordu. Covid-19 bu sayılara nasıl bir tesir yapmış olabilir? Türkiye’de en şimdiki datalara nazaran beklenen ömür mühleti nedir?
Prof. Dr. Mustafa Cankurtaran: Türkiye’de ortalama ömür mühleti 2019 yılında TÜİK datalarına nazaran 78,6 yıldı. Bu oran Birleşmiş Milletler’in öngördüğü 77,77 yıl beklentisinin üzerinde. Dahası geçmiş yılların grafiğine bakıldığında ülkemizde ortalama hayat müddetinde sistemli artış olduğu görülebiliyor. Fakat 2020 ortalama hayat müddetine dair datalar şimdi açıklanmadı. Pandeminin tesiri ile beklenen artış suratında yavaşlama olmuş olabilir.
Dr. Öğr. Üyesi Ahu Özmen Akalın: Türkiye’deki son datalar bize yaş ortalamasının 78 olduğunu gösteriyor. 2020 ile 2021 yılları ortasında ömür müddeti ile ilgili önemli bir değişim olmadı. Lakin alışılmış ki Türkiye’de de Covid-19’dan en fazla etkilenen kesim 65 yaş ve üstü olarak görülüyor. ABD ile kıyasladığımızda, Türkiye’de pandemiden vefat eden insanların sayısı çok daha az. Ancak paylaşılan son bilgilerde, bayanların hayat mühletinin erkeklere nazaran çok daha uzun. Erkeklerde bu yaş 76 iken, bayanlara 81 olarak belirtiliyor.
Bu bilgiler aklımıza şu soruları getiriyor: Pandemiye karşın hayat müddetinde bir düşüş olmaması, sıhhat bölümünün mü bir başarısı? Beşerler kendilerine daha mı iyi bakmaya başladılar? Organik tarımın ömür müddetinin uzamasında bir tesiri var mı? Haliyle, sağlıklı hayat ve bununla birlikte, pandeminin sebep olduğu vefat korkusu, insanların kendilerine daha iyi bakmalarına da vesile olmuş durumda.
Genç nüfusun ömür stili ve alkol sigara üzere makûs alışkanlıklar, sıhhatsiz beslenme, hatta antidepresan üzere kronik ilaçların kullanılması ülkelerin beklenen ömür müddetinde ne kadar tesirli?
Prof. Dr. Mustafa Cankurtaran: Bilhassa sigara, beklenen ömür müddetini kalp hastalıkları ve kanser sebebi ile azaltıyor. Depresyon varsa kesinlikle tedavi edilmeli. Depresyon Alzheimer için risk faktörü ve tedavi edildiğinde antidepresanlar olumlu sonuçlar verir. Lakin depresyonu olmayan bireylere verildiğinde sürece katkısı yok.
Dr. Öğr. Üyesi Ahu Özmen Akalın: Alkol, husus bağımlılığı, sigara, sıhhatsiz beslenmenin ömür müddeti üzerinde kesinlikle ki tesirleri var. Sigaranın bedene verdiği ziyan tıp dünyası tarafından kanıtlanmış durumda. Birebir halde, sıhhatsiz yemek yeme alışkanlıklarının da sıhhat üzerinde son derece olumsuz sonuçları olabiliyor. Son 20-30 yıllardır yaygınlaşan fast food kültürü, başta kanser olmak üzere, kronik hastalıklarının ortaya çıkmasına da sebep oluyor. Bir de natürel günümüzün en büyük sıhhat sorunlarından biri olan obezite ile de karşı karşıyayız. Tüm dünyada olduğu üzere, Türkiye’de de fast food çok yaygın bir yeme kültürü haline gelmiş durumda. Obezite, alkol, sigara, unsur bağımlıkları toplumların temel riskleri haline geldi.
Ek olarak antidepresanların ömür müddetini kısalttığı ile ilgili net bir şey söylemek çok mümkün değil. Ama, bu çeşit ilaçların kimilerin cinsel hayat üzerinde tesirleri olduğu kanıtlanmış durumda. Sistemsiz ya da sıhhatsiz bir cinsel hayat, beşerler üzerinde farklı sıhhat sorunlarına sebep olabilir. Bu ilaçların beyin ya da bedenin diğer bir organına da olumsuz tesirleri olabiliyor. Ve maalesef birtakım durumlarda da bu tesirler mevte sebep verebiliyor; doğal mevt ya da intihar olaylarını görebiliyoruz.
Ayrıyeten sosyo-ekonomik hayat şartları beklenen hayat mühleti oranlarında nasıl bir rol oynuyor?
Prof. Dr. Mustafa Cankurtaran: Fakirlik çok kıymetli. Sıhhat imkanlarına ulaşım çok kıymetli. Afrika kıtasında 1-2 ülke hariç geriatri bilim kısmı yok, ortalama ömür mühleti 65 yaşı geçen Afrika ülkesi çok az. G8 ülkeleri geriatri ve yaşlı sıhhati konusunda önde. Yani iktisat ile geriatri hakikat orantılı. Mesela ABD için siyahlarda ortalama ömür mühleti 4 yıl daha az. Burada iktisat ve beslenme besbelli olarak tesirli. Yaşlı yoksulluğu değerli husus. Ülkemizde de yaşlı yoksulluğu giderek artıyor.
Dr. Öğr. Üyesi Ahu Özmen Akalın: Hayat sosyo-ekonomik koşullar ile o kadar iç içe ki, günümüzde, memnun mevt, hoş vefat kavramlarını bile sosyolojik çalışmalarda tartışıyoruz. Haliyle, hayat müddetinin, ömür kalitesinin toplumsal ve ekonomik şartlar ile teması olduğu çok net bir gerçek.
Genler ve kentlerdeki hava şartlarının beklenen ömür müddetinde tesirli olduğunu düşünüyor musunuz?
Dr. Öğr. Üyesi Ahu Özmen Akalın: Yaşam mühletinin her ikisiyle de teması olduğunu söylemek yanlış olmaz. Genetik rahatsızlıkların bir jenerasyondan öteki nesle geçebilme potansiyelinin epey yüksek olduğunu biliyoruz. Günümüzde birçok hastalığın genetik olduğu ispatlanmış durumda. Esasen kurulan gen merkezlerinin sayısından da bunu görebiliyoruz. Lakin husus çevresel şartlar olunca, etraftan insanın kendini izole etmesi çok sıkıntı. Hepimiz havadaki kirlilik, dolaşan mikroplar, bakterilerin tesiri altındayız. Kendimizi soluduğumuz havadan arındırmamız neredeyse imkansız. Bilhassa, radyasyon üzere akımlar hava yoluyla bulaştığından, insanın sıhhati üzerinde yaratacağı olumsuz tesirlerden kaçınabilmek imkansız bir hale geliyor. Çernobil faciasının akabinde, kanser oranının bu kadar artması, hava ile hayat mühleti ortasındaki ilişkiyi çok net gösteriyor. Olağan, tekrar tedbir almak insanların kendi elinde. Tahminen pandeminin bizlere kattığı en kıymetli alışkanlıklarından biri maske kullanımı oldu. Maskenin havadan geçebilecek birçok mikroptan, ki bu mikropların birçok öldürücü olabiliyor, bizleri koruduğunu gördük.
Prof. Dr. Mustafa Cankurtaran: Genetik kıymetli bir belirleyici lakin yapılan çalışmalarda gösterilmiş ki büsbütün tıpkı genotipe sahip tek yumurta ikizlerinin bile maruz kaldığı etraf şartlarına bağlı olarak hastalıklara genetik yatkınlıkları farklı olmuştur. Buradan hava şartlarının, beslenme seviyesinin kronik hastalıklar açısından ne kadar kıymetli olduğunu anlayabiliriz.
Kripto Para Piyasaları için Bigpara
Kripto Para Piyasaları için Bigpara
Hürriyet
