Bütün dünyanın gözü kulağı Azerbaycan – Ermenistan hududunda devam eden çatışmalara çevrilmiş durumda.
Azerbaycan-Ermenistan sonunun Tovuz ortamında geçen haftadan bu yana Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki çatışmalar devam ederken çatışmaları başlatan nedenler ve neden artık başladığı sorusu da merak uyandırıyor. Çatışmaların devam etmesi ve büyümesi durumunda yerde yaşanabilecek gelişmeler de telaş uyandırıyor.
Yıllar süren Dağlık Karabağ sıkıntısının yaşadığı ortamda değil de iki memleketin daha evvel karşı zıdda gelmediği Tovuz ortamının gaye olarak seçilmiş olmasıysa soru işaretleri doğurmuş durumda.
Şu ana kadar iki taraftan 16 er ve 1 sivilin hayatını kaybettiği açıklanan Azerbaycan – Ermenistan çatışmasıyla ilgili en kıymetli detayları bahsin uzmanları Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Tedrisat Üyesi Prof. Dr. Salim Gökçen ve Nişantaşı Üniversitesi Milletlerarası Ilgiler Kısım Yöneticisi Tedrisat Üyesi Doç. Dr. Savaş Biçer yanıtladı…
Prof. Dr. Salim Gökçen‘e Azerbaycan – Ermenistan hududunda geçen haftadan beri yaşanan çatışmaların umumi durumunu ve başlama nedenlerini zellikle 12 Temmuz’da yaşananları göz önünde bulundurarak nasıl değerlendirdiğini sorduk. Gökçen çatışmaları değerlendirirken şu tabirleri kullandı:
“Ermenistan, 12 Temmuz’da hududun Tovuz nahiyesinde Ağdam, Dondar Kuşçu ve Vahitli köylerini büyük çaplı silahlar ve havan toplarıyla ateşe tuttu. Ermenistan, Azerbaycan ordusunun karşılık vermesiyle ağır kayıp vererek geri çekildi. Çatışmada, Azerbaycan ordusundan ve Ermenistan’dan önemli kayıplar meydana gelmiştir.”
“AZERBAYCAN – ERMENİSTAN ANLAŞMAZLIĞINDA DIŞ FAKTÖRLERİN TESIRI VAR”
“Azerbaycan ve Ermenistan, birebir coğrafyada iyi komşuluk bağları içinde yaşamak zorunda olan iki devlet durumundadır. Fakat kendilerinin dışındaki etkenler çatışmayı körükleyici bir özellik taşımaktadır. Bu tıp problemlerde daima “dış odaklar” aramak, çevresel etkenlerden kelam etmek kolaycı bir yaklaşım üzere görünse de Azerbaycan – Ermenistan anlaşmazlığında hakikaten dış faktörlerin büyük tesiri bulunmaktadır. ABD, Rusya, İran ve AB memleketleri sıkıntıya şu ya da bu halde dahil olmuş aktörlerdir. Burada istikrardan çok huzursuzluk olması bu aktörlerin işine geliyor. Ortamdaki tesiri elbette çok büyük olan Rusya’nın iki memleket arasındaki çatışmanın sona ermesini sahiden istediğini düşünmek mümkün değildir. Azerbaycan ile mütemadi “huzursuzluk” hali, Rusya’nın Ermenistan’ı elinde tutabilmesi için her vakit iyi bir fırsat doğurmuştur. Ermenistan ise Rusya’nın kendisini koruyup kolladığına inanmış bir devlet imajı sergiliyor ya da mevcut ekonomik istikrarsızlık onları bu inanmışlığa itiyor.
Prof. Dr. Salim Gökçen
İki memleket arasındaki huzursuzluğun ABD’ni de şad ettiğini söylemek mümkündür. Azerbaycan, ABD ile de AB üyesi devletler ile de Rusya ile de iyi münasebetlere sahip. Bu mealde ABD’nin neredeyse müttefiki durumunda olan Azerbaycan’ın İsrail ile de ilgileri nispeten iyi durumdadır. Ekonomik sahada Azerbaycan, güç kaynaklarını global pazarlara ihraç etmede öncelikle ABD ile iş birliği yapmaktadır. ABD bu nedenle kolaylıkla çözülebilecek Dağlık Karabağ sıkıntısında ne Azerbaycan’ın ne de Ermenistan’ın yanında bölge almıyor. Aslında bu iki memleketin daima sürtüşme halinde olması bir bakıma ABD ile Rusya’nın işine geliyor.”
Ermenistan’ın sivil gayeler de dahil olmak üzere gerçekleştirdiği taarruzların altında yatan gerçek neden sizce nedir sorusuna ise Gökçen şu yanıtı verdi:
“Burada Ermenistan’ın tarihi konumunu ve durumunu görmekte yarar var diye düşünüyorum. Zira Ermenistan nüfus olarak da siyasi, iktisadi ve askeri olarak da çok zayıf ve birçok sorunla boğuşan bir memlekettir. Tabiri caizse, açıkçası “bir avuç ülke” durumunda. Yani Ermenistan’ın bu durumda bir savaşı kaldıracak ne gücü ne de bir potansiyeli var. Münasebetiyle meydana gelen bu hadise Ermenistan’a tarih boyunca büyük destekler veren Rusya ve Fransa’ya odaklanmanın daha yanlışsız olacağını düşünüyorum.”
“RUSYA’DAN AYASOFYA MİSİLLEMESİ GELMİŞ OLABİLİR Mİ?”
“Türkiye Cumhuriyeti’nin, Suriye, Şark Akdeniz ve Libya sıkıntıları önündeki hali ve müdahaleleri ile iç siyasette yapmış olduğu hamleler memleketler arası arenada ses getirmeye devam etmektedir. 10 Temmuz 2020’de Danıştay’ın 1934 yılındaki Bakanlar Heyeti kararını iptal ederek Ayasofya’ya yine cami hüviyeti kazandırması, UNESCO’dan ABD’ye, Yunanistan’dan Rusya’ya pek çok etraftan reaksiyon aldı. Hakikaten, Türkiye’nin bu kararı almasından yalnızca iki gün sonra Ermenistan’ın Azerbaycan ordusuna yönelik, ateşkesi ihlal ederek kışkırtıcı saldırısı akıllara hamisi Rusya’nın Ayasofya misillemesi olabilir mi? sorusunu getirmektedir. Rusya, son devirde Türkiye’nin siyasetlerine direkt muhalif tutumları ile bir numara raddeden fail imajı vermektedir. Çünkü, Ermeni işgali altındaki Dağlık Karabağ’da da yasal ve gayrimeşru yollarla bölgesel istikrarı tehdit ederek çatışmaları alevlendiren Rusya’nın, Ermenistan’ın son devirdeki taarruzunda da parmağı olduğunu düşünmek hiç de yanlış olmaz.”
Çatışmalar için Tovuz kesimi neden mahsusen seçildi?
Prof. Dr. Salim Gökçen, Tovuz ortamının amaç alınması konusunda “Tovuz yeri, Azerbaycan’ın batısında nokta almaktadır. Azerbaycan-Ermenistan-Gürcistan sonlarının kesişme noktasındadır. Ermenistan ile 24 kilometreye yakın çok uzun bir hududu bulunmaktadır. Tovuz kenti, nahiyenin kadim yerleşim kesimlerinden biridir. Azerbaycan’ın Ermenistan ile hudut komşusu olan kent, Başşehir Bakü’ye 439 kilometre uzaklıkta ve nüfusu 2013 sayımına nazaran 15 bin civarındadır. Ortamın en büyük gelir kaynağı ise askeri üslerdir. Çünkü Azerbaycan son iki yıldan bu yana yerde değerli askeri hamleler gerçekleştirmiştir. Bugüne kadar Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki hudut çatışmaları Dağlık Karabağ yerinde meydana geliyordu. Birinci sefer farklı bir nahiyeye, Tovuz’a bu türlü bir taarruzun yapılması enteresandır ve bunun birkaç sebebi vardır. Öncelikle Ermenistan Dağlık Karabağ yeri üzerinden atak yapmayarak Karabağ Sıkıntısını gündeme taşımak istememektedir. İkincisi bu kesim Türkiye’ye gelen güç hatlarının olduğu kesimdir. Ayrıyeten Gürcistan-Kars-Azerbaycan tren yolu hattı da bu ortamdan geçmektedir. Türkiye açısından da epeyce stratejik bir yer olması nedini ile Tovuz üzerinden yapılan bu akın, aslında dolaylı olarak Türkiye’ye bir “mesaj” niteliğindedir.” tahlilini yaptı.
Çatışmaların devamı halinde kesimdeki istikrarlar nasıl değişir?
Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki çatışmaların devamının nahiyede istikrarları nasıl değiştireceği sorusuna Gökçen “Çatışmaların şu aşamada devam edeceğini düşünmüyorum. Fakat Ermenistan tarafından meydana gelebilecek bir provakatif hadise, iki memleketin dışında birçok ülkeyi de içine çekecek bir kaosu ateşleyebilir. Bu nedenle memleketler arası birçok öge şu an itidal için gayret harcamaktadır.” karşılığını verdi.
“ORTAYA ÇIKACAK SAVAŞ EN ÇOK ERMENİSTAN’I ETKİLER”
Pekala Ermenistan Rusya’yı da yanına çekerek Azerbaycan’ı provoke etmeye çalışarak daha büyük çaplı savaş ihtimalini oluşturmaya mı çalışıyor? sorumuza ise Salim Gökçen farklı bir karşılık verdi:
“Burada ortaya çıkacak savaştan en olumsuz biçimde etkilenecek devlet Ermenistan olacaktır. Bu nedenle direkt bir savaşın içinde olmak isteyeceklerini zannetmiyorum. Onlar bu çeşit çekişmelerle kendisine destek veren memleketlerin dikkatini çekmek ve içeride yaşadıkları ekonomik ve siyasi istikrarsızlığı bu biçimde tolere etmek istemektedirler. Ortaya çıkacak bir savaş ne Rusya ne Türkiye ne de bir öteki devletin yarına olmayacaktır.”
Çatışmalarda Türkiye’nin konumu
Azerbaycan – Ermenistan arasındaki çatışmalarda Türkiye’nin konumu ve durumunu nasıl görüyorsunuz sorusuna cevap olarak Gökçen:
“Azerbaycan’ın içinde bulunduğu her türlü sorun, Türkiye’nin ulusal çıkarları ile yakından ilgilidir. Türkiye en üst seviyede meydana gelen hadiselerde Azerbaycan’ın yanında mahal alacağını ve Azerbaycan’ın alacağı her kararı da destekleyeceğini ilan etti. Geçmişten bu yana devam eden silah, teçhizat ve askeri yardımlar daha da artarak devam edecektir. Türkiye’nin sürece canlı müdahil olması, işgalci Ermenistan ve bu ülkeyi askerî açıdan destekleyen, çözümsüzlükten çıkar uman devletler için risk kaynağı olmaktadır.” tefsirini yaptı.
Bu çatışmalar Suriye ve Libya’daki durumu da göz önüne alırsak Türkiye-Rusya-İran üzere güçlerin yerdeki konumunu nasıl tesirler?
Gökçen‘in bu soruya tefsiri ise “Rusya arabuluculuk bahanesi ile kesime askeri yığınak yapmanın derdinde olabilir. Ve bu ortama girdiği takdirde ABD’nin Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden harekete geçirmeyi planladığı çevreleme siyasetleri bertaraf edilmiş olacaktır. İran hali hazırda Ermenistan’a en büyük desteği veren devlet. Devlette yaşayan 30 milyon civarındaki Azeri Türkü’nün Azerbaycan ile hudut komşusu olmasını asla istemiyor. Lakin daha kıymetli bir durum ise İsrail’in Türkiye ile bağlarının zayıflaması üzerine İran’a yönelik operasyonlarını umumi olarak Azerbaycan üzerinden yönetmesi sorunu var. İran bu bahisten ötürü da hayli rahatsızdır. Türkiye Azerbaycan ile ilgili sorunları ulusal bir bahis olarak görmekte ve her biçimde Azerbaycan’ın yanında konum aldığını tabir etmektedir. Aslında Türkiye’nin bu formdaki tavizsiz tutumu ortamdaki dengelerin Azerbaycan lehine değişmesinde rol oynayan en kıymetli faktördür.” biçiminde oldu.
Karabağ sıkıntısının tahlil süreci bu çatışmalardan nasıl etkilenecektir?
“Karabağ Meselesini şu biçimde tanımlayabiliriz: Milletlerarası ittifaklar gereği Azerbaycan toprağı sayılan Dağlık Karabağ’ın Ermenistan tarafından işgali, burada memleketler arası tanınırlığı olmayan tıpkı isimle bir Cumhuriyetin ilanı, bu işgalin Azerbaycan tarafından kabul edilmemesidir. Azerbaycan’ın %20’sini işgal eden ve bir milyondan fazla insanın meskenini terk etmesine neden olan süreci, Ermenistan idaresi bir hak olarak görüyor. Ermenistan, BM kararlarına karşıt davranarak bu topraklardan çekilmeyeceğini de bütün dünyaya ilan etmektedir. Azerbaycan topraklarının Ermenistan tarafından işgali sorunu eski Sovyet coğrafyasındaki birçok sorun üzere “dondurulmuş sorun” olarak tanımlanmaktadır. Lakin bilhassa, Rusya’nın Ağustos 2008’de Gürcistan’a müdahalesinden sonra “dondurulmuş sorunların” aslında donmamış olduğu ve bu durumun büyük tehlike arz ettiği daha iyi anlaşıldı. Azerbaycan açısından topraklarının Ermenistan işgali altında kalması hem memleketler arası hukuka uymaz hem de iki devlet arasındaki istikrar farklılıklarına makul değil. Yani, Azerbaycan müsait gördüğü devranda BM Sözleşmesi’nin 51. hususuna dayanarak yasal müdafaa hakkı çerçevesinde topraklarını Ermenistan işgalinden kurtarma hakkına ve potansiyeline sahiptir.”
Azerbaycan özelinde yaşananlar
Geçtiğimiz günlerde Azerbaycan’da halk meclise seferberlik çağırısı yapmıştı. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Memmedyarov da dün hizmetten alındı. Bu yaşananlara Azerbaycan özelinde tahliliniz nasıl olur? diye sorduğumuz Gökçen “Cumhurbaşkanı Aliyev, Memmedyarov’u hizmetten alarak, Eğitim Bakanı Ceyhun Bayramov’u Dışişleri Bakanı olarak atadı. Dışişleri Bakanlığı vazifesine 2004’te atanan Memmedyarov, Aliyev tarafından 15 Temmuz 2020 tarihinde Bakanlar Konseyi içtimasında eleştirilmişti. Cumhurbaşkanı Aliyev burada Memmedyarov’un Dağlık Karabağ süreci müzakerelerinde başarısız olduğunu vurgulamıştı. Başkaca Aliyev, Ermenistan ile 12 Temmuz 2020’de başlayan çatışmalar sonrası, Bakan Memmedyarov’un ehliyetli diplomatik başarıyı gösteremediğini söz etti. Elmar Memmedyarov’un, yapılan tenkitler de göz önünde bulundurulduğunda, süreci akıllıca yönetemediği için vazifeden alındığı anlaşılmaktadır.” icmalini yaptı.
Nişantaşı Üniversitesi Memleketler arası Alakalar kısım lideri tedrisat üyesi Doç. Dr. Savaş Biçer ise Azerbaycan – Ermenistan arasındaki tırmanan tansiyonu şu laflarla kıymetlendirdi:
“ERMENİSTAN AZERBAYCAN’IN ASRÎ SİLAHLI GÜCÜNDEN ÖNEMLI OLARAK TELAŞ DUYUYOR”
“Azerbaycan ve Ermenistan arasında hudut çatışmaları yeni değil. Lakin yer itibariyle TOVUZ’da çıkan çatışmalar velev istemez kimi kışkırtıcı nedenler aranmasına sebep oluyor. İki devlet arasındaki hudut hattı her devir sıcak çatışma riski taşıyan kesimler ve çok küçük çaplı velev münferit temaslar birden çatışmanın şiddetlenmesine sebep olabiliyor. Bu biçimdeki bir sair hudut çatışmasına geçtiğimiz ay içerisinde Çin-Hindistan arasında tanık olmuştuk. Ermenistan münhasıran Azerbaycan’ın mütemadi gelişen çağdaş silahlı gücünden önemli olarak tasa duyuyor ve işgal altındaki Azerbaycan topraklarının bir gün asıl sahipleri tarafından kurtarılacağının korkusunu lakin kendi topraklarında garantör olarak gördüğü ve iki memleket hududunun tamamına yerleşebilecek Rus erleri ile yenebileceğini düşünüyor olmalı.”
Doç. Dr. Savaş Biçer
Tovuz ortamının ehemmiyeti
Doç. Dr. Savaş Biçer “Seçilen TOVUZ yeri, Gürcistan-Azerbaycan-Ermenistan hudut üçgenine çok yakın ve Gürcistan-Azerbaycan ana yolu üzerinde kritik bir arazi bölümü. Bu nahiyede genişleyebilecek bir çatışma, Gürcistan’ı da içine alabilir. Kolektif Güvenlik Ittifakının işletilmesi halinde ise, örgüte Ermenistan’la birlikte üye olan Rusya dahil, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgız Cumhuriyeti ve Tacikistan’ın da çatışmalara taraf olması ile sonuçlanabilir.” tefsirini yapıyor.
Çatışmaların yansıması nasıl olacak?
Biçer, çatışmaların yaratacağı sonuçları ise şu formda kıymetlendirdi: “Türkiye’nin her kaidede Azerbaycan’ı destekleyeceğini açıkladığını da düşündüğümüzde, Kafkaslarda küçük çaplı bir çatışmanın yayılarak bölgesel bir çatışmaya dönüşme riski gözardı edilmeyecek kadar önemli bir sorun. Fakat bu kadar önemli olması nedeniyle de, bir vade sonra tarafların ateşkesi pratiğe ikna edilmesi mümkün. Rusya, Minsk Kümesi ve başka birtakım memleketler itidal ve arabuluculuk davetlerine başladılar bile. Gerek Azerbaycan, gerekse Ermenistan idareleri sonuç olarak esas sorun kaynağı Dağlık Karabağ yerindeki Ermeni işgalinin kendi lehlerine milletlerarası bir tahlile kavuşacak biçimde gündeme gelmesini sağlamak isteyeceklerdir ve bu cephede devletlerinin hem dış hem de iç dinamiklerini harekete geçireceklerdir. Suriye, Libya, Şark Akdeniz velev Afrika’daki Türkiye ve Rusya’nın gelişen dış siyaset ve güvenlik inisiyatifleri, Kafkaslarda karşı zıdda gelmelerinin de önünde istikrar sağlayıcı bir öge olma potansiyelindedir diye düşünüyorum.”
Hürriyet
