İsrail, halihazırda bilinen en kapsamlı Covid-19 aşılama programlarından birine sahip. Aşılamayı en erken (19 Ocak) başlatan ülke ve şu an aşılanan kişi sayısının toplam nüfusa oranı yüzde 50’ler civarında. Küçük bir nüfusa ve büyük oranda dijitalleştirilmiş üniversal bir sıhhat sistemine sahip olan ülke, dünyanın geri kalanındaki aşı uygulamaları için bir laboratuvar görevi görüyor.
İsrail’de 2 doz halinde uygulanan Pfizer BioNTech aşısı kullanılıyor. İsrail hükümeti ile Pfizer şirketi ortasında tertipli aşı tedariği karşılığı bilgi sağlama muahedesi bulunuyor. Yetkililer aşının hangi şişeden çıktığına ve hangi kola vurulduğuna kadar bütün ayrıntıları dijital bir data tabanına kaydediyor. Aşılama Pfizer tarafından da yakından takip ediliyor ve buradan elde edilen bilgiler dünya geneli için geçerli kabul ediliyor.
PEKALA BİLGİLER NE DİYOR?
Kelam konusu bilgilere bakılırsa aşılanan şahıslarda Covid-19 bulaşma ve hastanede tedavi oranlarında yalnızca birkaç hafta içinde gözle görülür bir düşüş yaşandı. Daha da hoş olan şey ise aşıların gerçek hayattaki aktiflik oranları laboratuvar testleriyle neredeyse birebir uyumlu görünüyor.
Hoş haberi İsrail’in Rehovot kentinde bulunan Weizmann Bilim Enstitüsü’nden Eran Segal bir tweet’le duyurdu. İsrail devletinin elindeki aşılama bilgilerini inceleyen bir bilgisayar bilimcisi olan Segal tweet’inde, “Tedbirli bir biçimde ‘Sihir başladı’ diyebiliriz” tabirlerini kullandı.
Nüfusu 2018 sayımına nazaran 8,9 milyon olan İsrail’de, aşılanacağı açıklanan bireylerin yarısından fazlası (3,5 milyon kişi civarı) aşılandı. Bunların 2 milyon kadarı ikinci doz aşılarını da vuruldu. Aşılama sürecinde yaşlılara ve başka riskli kümelere öncelik verildi. Segal ve takımı de bu aşılanan nüfusun datalarını tahlil ediyor.
Büsbütün aşılanan yani 2 doz aşının ikisini de vurulmuş olan bireylerden 16 Ocak-6 Şubat aralığında elde edilen birinci bilgilere nazaran, yeni hadise sayılarında yüzde 53, hastanede tedavi sayılarında yüzde 39, ağır hadiselerin sayılarında ise yüzde 31’lik bir düşüş yaşandı. Birebir devirde ikinci dalgada aşılanan 60 yaş altı bireylerde ise yeni hadiselerde yüzde 20 düşüş görülürken, hastanede tedavi sayılarında yüzde 15, ağır olaylarda ise yüzde 29 artış görüldü. Bilhassa 60 yaş üstünün en az yüzde 85’inin ocak ayında birinci doz aşılarını vuruldukları kentlerde fark çok daha besbelliydi.
YENİ BİLGİLER DE GELDİ
Bu birinci hoş haberin akabinde pazar günü bir açıklama daha yapan Weizmann Bilim Enstitüsü, 60 yaş üstü bireylerde görülen düşüşlerin, artık, haftalar sonra aşılanan 60 yaş altı bireylerde de görülmeye başladığını duyurdu. Bu da aşının tesirinin ikinci dozun üzerinden vakit geçtikçe güçlendiği formunda yorumlandı.
Pazar günü açıklanan bir diğer istatistik, umutları daha da güçlendirdi. Ülkenin nüfusunun yarısından fazlasının sıhhat hizmeti sağlayıcısı olan Clalit de iki doz aşı olmuş 600 bin İsrailliyle hiç aşı olmamış tıpkı sayıda kişinin datalarını kıyasladı. Aşılarının ikisini de vurulan şahıslarda, semptomatik Covid-19 enfeksiyonlarında yüzde 94’lük bir düşüş yaşandı. Açıklamada ayrıyeten bu bireyler Covid-19’a yakalansalar bile ağır hasta olma ihtimallerinin yüzde 92 daha düşük olduğu da söz edildi.
Clalit’in inovasyondan sorumlu zirve yöneticisi Ran Balicer sonuçları, “Pfizer’in koronavirüs aşısı, gerçek dünyada da ikinci dozdan sonraki birinci haftada kuşkuya yer bırakmayacak kadar tesirli. Tıpkı klinik çalışmalarda olduğu gibi” derken, haftalar geçtikçe aşının aktifliğinin de arttığını vurguladı.
Pfizer-BioNTech aşısının, klinik denemelerdeki aktifliği yüzde 95 olarak tespit edilmişti. Uzmanlar gerçek hayatta durumun daha farklı olacağına dair uyarmıştı lakin bu sonuçlar, oranların gerçek dünyada da geçerli olabileceğini gösteriyor.
LABORATUVARDA YÜZDE 95, GERÇEK HAYATTA YÜZDE 91
Örneğin Maccabi Sıhhat Hizmetleri’nin verdiği bilgiye nazaran, aşılanan 416 bin şahıstan yalnızca 254’ü ikinci doz aşıyı vurulduktan 1 hafta sonra virüs kaptı ve hepsi hastalığı hafif belirtilerle atlattı. Bir öbür deyişle aşılandıktan sonra virüs kapanların oranı 10 binde 6’ydı. Tıpkı devirde aşılanmamış 778 bin bireyden 12 bin 944’ü Covid-19 kaptı. Yani aşılanmamışların virüs kapma oranı da 10 binde 166 oldu. Bu datalar kıyaslandığında, aşı gerçek dünyada da yüzde 91 tesirli üzere görünüyor.
Buna ek olarak, İsrail’in en büyük test merkezi olan MyHeritage’da yapılan testlerde aşılanan bireylerin taşıdığı virüs ölçüsünde da (cT değeri) değerli düşüşler tespit edildi. Yani aşılanan bireyler hastalansa bile virüsü diğerlerine bulaştırma ihtimalleri çok daha az. Bu veriyi Reuters’a kıymetlendiren Johns Hopkins Kamu Sıhhati Okulu’ndan Stefan Baral, “Şu ana kadar elde edilen en net bilgi bu. Aşıların hastalığın bulaşıcılığını azaltacağına inanıyorum” dedi.
AKILLARDAKİ SORULARA MUHTEMEL CEVAPLAR
Haberler hoş lakin bir de soru işaretleri var. Örneğin bu sonuçlar ülkede 27 Aralık’ta ilan edilen ve 8 Ocak’ta sıkılaştırılan kapanma tedbirlerinin ve izolasyonun getirdiği bir sonuç olamaz mı? Segal’e nazaran hayır. Şayet o denli olsaydı eylül ayında uygulanan aşısız kapanma devrinde de misal sonuçlar elde edilebilirdi.
Pekala Pfizer-BioNTech’in klinik denemelerinde birinci dozdan aşağı üst 10 gün sonra aşının gözetici tesirleri ortaya çıkan aşıların getirdiği söylenen düşüşler, neden gerçek hayatta aşılamadan sonraki üçüncü haftadan itibaren görülmeye başladı? Bunun mümkün açıklaması da İsrail’de uygulanan aşıda önceliğin bağışıklık sistemi daha yavaş reaksiyon veren yaşlılara odaklanılmış olması. Önümüzdeki günlerde gençleri, diyabetlileri, kanserli hastaları ve gebe bayanları içeren bilgi setlerinin incelenmesiyle aşının gerçek hayattaki aktifliğiyle ilgili daha isabetli öngörüler mümkün olacak.
Yeniden de BioNTech yetkilileri, toplumsal uzaklık tedbirleri, her olayın bulaştırdığı kişi sayısı üzere değişkenlerin bilinmezliği nedeniyle sürü bağışıklığının ne vakit geçerli olacağını kesin bir lisanla söylemenin mümkün olmadığını tabir ediyor.
Ülkemizde toplam yapılan aşı sayısı 4 milyonun üzerinde, ikinci dozu alanların sayısı ise 550 bin civarında (Kaynak: Sıhhat Bakanlığı Covid-19 Aşısı Bilgilendirme Platformu)
BUNLAR DÜNYAYA NE ANLATIYOR?
Pekala buradan dünyanın geneli ne mana çıkarmalı?
Öncelikle aşıdan vazgeçilmemeli ve rehavete kapılınmamalı. Hayfa Technion İsrail Teknoloji Enstitüsü’nden biyomedikal data bilimci Dvir Ortan, Nature mecmuasına yaptığı açıklamada insanların “Acaba aşılar işe yaramıyor mu?” diye düşünmeye başladıkları periyotta bu datanın değerli olduğunun altını çizdi. Ortan, aşıların “sihirli kurşun” olarak görülmemesi gerektiğini vurgulayarak, aşılanmış insanların aşılanmamış olanları dolaylı yoldan koruduğuna dair bir işaret olmadığını belirtti. “Bulaşmada gerçek bir azalma görmek için nüfusun üçte birinden fazlasının aşılanması gerek” ihtarını yaptı.
Segal’in araştırmayı birlikte yürüttüğü Weizmann Enstitüsü’nden Hagai Rossman ise bu durumu “Dünyanın alması gereken ileti şu: İsrail’deki üzere son süratle aşılama yapsanız bile, sabırlı olmalısınız. Kimsenin elinde sihirli değnek yok” kelamlarıyla kıymetlendirdi.
Harvard Üniversitesi T.H. Chan Kamu Sıhhati Okulu’ndan epidemiyoloji uzmanı William Hanage da New York Times’a yaptığı açıklamada, “Nüfus düzeyinde aşılamanın gerçek tesirlerini gördüğümüz konusunda hayli ikna olmuş durumdayım” derken, bu sonuçların öbür ülkeler için de yüreklendirici olduğunu söyledi. Hanage, İsrail örneğinin başka ülkelerde de aşılamayı hızlandırmak için bir motivasyon kaynağı olması gerektiğini belirterek, “Son sonuçların hayli rahatlatıcı olduğunu düşünüyorum. Hoş bir haber bu” diye konuştu.
Hürriyet
