Juliane Köpcke ve annesi, Peru’nun başşehri Lima’dan kalkan uçağa binerken başlarına geleceklerden habersizdi. Takvimler 1971 yılının Noel arifesini gösteriyordu. Juliane o sırada 17 yaşındaydı.
Uçak, Ucayali Irmağı’nın kıyısındaki kalabalık bir liman kenti olan Pucallpa’ya inecekti. Akabinde anne-kız Amazon’un kalbindeki biyolojik araştırma merkezi Panguana’ya hakikat devam edecekti.
Juliane’in ikisi de zoolog olan ebeveynleri Maria ve Hans-Wilhelm Köpcke, üç yıldır kendi kurdukları bu merkezde araştırmalar yürütüyordu. Bu nedenle ailece Peru ile Panguana ortasında gidip geliyorlardı.
Lima’da bulunan Alexander von Humboldt Alman Okulu’nda öğrenci olan Juliane ile annesinin Panguana’ya aralık ayının 19’unda ya da 20’sinde dönmesi gerekiyordu. Fakat okulun mezuniyet merasimi 23 Aralık’ta yapılacaktı ve Juliane merasime katılmak istedi. Bu nedenle biletlerini birkaç gün sonraya almaya karar verdiler.
BİR TEK UÇAKTA YER BULABİLDİLER
Lakin Noel arifesi olduğu için Peru Ulusal Havayolu Şirketi LANSA’nın uçağı dışında hiçbir uçakta boş yer yoktu. Baba Hans-Wilhelm, havayolu şirketinin makus sicilinden ötürü eşi ve kızını uyarmıştı fakat pek tesirli olamadı. Noel’i birlikte geçirmek istiyorlardı, bu nedenle biletleri aldılar.
Anne kızın uçuşu bir saatten daha kısa sürecek üzere görünüyordu. Lakin kalkıştan 25 dakika sonra beklenmedik bir şey oldu. 86 yolcu kapasiteli Lockheed L-188A Electra model uçak, kendini bir fırtınanın ortasında buldu ve sarsılmaya başladı. Sarsıntının tesiriyle baş üstü dolapları açıldı, içlerindeki bagajlar ve Noel armağanları koltuklardaki yolcuların üzerine döküldü.
Juliane annesinin “Umarım her şey yolunda gider” dediğini duydu. Annesinin gergin olduğunu hissedebiliyordu lakin yeniden de sakin kalmaya çalıştı.
Kaynak: Wikipedia / Clint Groves – GFDL 1.2
UÇAĞIN KANADINA YILDIRIM DÜŞTÜ
Uçağın art tarafında cam kenarında oturuyordu ve dışarıda çakan şimşekleri görebiliyordu. Tam o sırada uçağın sağ kanadına bir yıldırım düştü. Uçak bir anda burun üzeri çakılmaya başladı. Annesi sakin bir sesle “İşte artık her şey bitti” derken, etraftaki bireyler ağlayıp çığlıklar atmaya başlamıştı.
Akabinde kulakları sağır eden bir çatırtı ve bir sessizlik oldu. Uçak parçalanmış, Juliane kabindeki öbür bireylerden ayrılıp tek başına kalmıştı: “Bir anda artık kabinin içinde olmadığımı fark ettim. Dışarıdaydım, havadaydım. Ben uçağı terk etmemiştim, uçak beni terk etmişti.”
Emniyet kemeri hâlâ bağlıydı ve oturmakta olduğu üçlü koltuk sırasıyla birlikte süratle aşağı düşüyordu. Aşağıda ormanı görebiliyordu. “Yukarıdan bakınca ağaçların dorukları brokoliye benziyor” diye düşündü.
3 KİLOMETRE YÜKSEKTEN DÜŞTÜ VE NEREDEYSE HİÇBİR ŞEY OLMADI
Akabinde her şey bir anda karardı. Juliane gözlerini sonraki sabah açtığında tek başınaydı. Koltuk sırasının altında kalmıştı, elbisesi de yırtılmıştı. 10 bin feet yani 3 kilometre yüksekten düşmüştü. Emniyet kemeriyle bağlı olduğu koltuk sırası yapraklara takılmış ve düşüşünü yumuşatmıştı. Juliane, kazadan sağ kurtulan tek kişiydi.
Mucize yapıtı yaraları çok büyük değildi. Köprücük kemiklerinden biri kırılmış, dizi burkulmuş, sağ omzunda ve sol baldırında kesikler oluşmuştu. Bir gözü şişerek büsbütün kapanmış başkası de çok az görecek hale gelmişti. En büyük rahatsızlığı gözlüğünü kaybetmiş olmasıydı. Zira gözlüğü olmadan yakını görmekte zorlanıyordu. Bir de gerisi açık sandaletlerinden teki kaybolmuştu.
2011’de Almanya’da yayımlanan anı kitabı ‘Als Ich vom Himmel Fiel’de (Gökten Düştüğümde) kendine geldikten sonraki anları kaleme aldı. “Günün geri kalanında orada yatmaya devam ettim. Neredeyse bir embriyo üzereydim. Sırılsıklam olmuştum, üstüm başım çamur ve toprakla kaplıydı. Muhtemelen bütün gün ve bütün gece yağmur yağmıştı” kelamlarıyla anlattı.
KALKIP YÜRÜMEYE BAŞLADI
Yattığı yerden kuşların cıvıltılarını, kurbağaların vraklamalarını, böceklerin vızıltılarını dinledi. Panguana’da geçirdiği vakit sayesinde çok iyi tanıdığı yırtıcı çeşitlerin seslerini duymuş ve birebir cangılda olduğunu, kazadan sağ salim kurtulduğunu fark etmişti.
“Hissettiğim şey endişe değil, ucu bucağı olmayan bir terk edilme hissiydi” diyen Juliane, yaşadığı şokun ve geçirdiği beyin sarsıntısının tesiriyle çok da farkında olmadan olduğu yerden kalktı ve yürümeye başladı.
Yanında yalnızca küçük bir paket şeker, etrafında ise timsahlar, zehirli yılanlar ve örümcekler, yüzüne yapışan iğnesiz arılar, asla eksik olmayan sivrisinek bulutları ve üzerine basana karşı kendilerini dikenli, zehirli kuyruklarıyla savunan ırmak vatozları vardı.
Yağmur mevsiminin ortalarıydı. Bu nedenle ne alçak kollarda yiyebileceği meyveler bulabildi, ne de ateş yakmak için kuru odun kesimleri. Hayatta kalmasını sağlayan tek şey ırmağın suyuydu. 11 gün boyunca ağır neme ve çok sıcağa aldırmadan bata çıka yürüdü ve yüzdü.
BABASINDAN ÖĞRENDİKLERİYLE HAYATTA KALDI
Irmağın akış tarafında ilerliyordu zira babasından öğrendiği bir şey vardı: Akarsuları takip edersen, er ya da geç bir insan topluluğuna rastlarsın. Babası haklıydı. Kazadan sonra yürümeye başlayan Juliane evvel bir çay buldu. Çay ilerledikçe bir dereye en sonunda da bir ırmağa dönüştü.
11’inci günde bir küme orman personelinin kaldığı bir kampa denk geldi. Emekçiler Juliane’i manyok ile besleyip açık yaralarına “kuşkonmaz ucu gibi” batan kurtları temizlemek için akaryakıt döktüler. Sonraki gün çalışanlar kızı bir köye götürdü ve orada yaşayan bir pilot, Juliane’i Pucallpa’ya babasının yanına uçurdu.
Bir müddet sonra yaraları büsbütün güzelleşen Juliane, arama kurtarma takımlarına takviye olarak kazada hayatını kaybedenlerin vücutlarının bulunmasını sağladı. Juliane’in yardımıyla bulunan vücutlar ortasında annesininki de vardı.
“CANGIL BENİ YAKALADI VE KURTARDI”
Bu yıl “havacılık tarihinin en ölümcül yıldırımı” olarak anılan 508 Numaralı LANSA uçuşunun 50’nci yıldönümü. Juliane kazadan sonra Almanya’ya yerleşti. Annesi ve babası üzere o da biyoloji eğitimi aldı ve bu alanda doktora yaptı. 1989 yılında parazit eşek arıları konusunda uzman olan böcekbilimci Erich Diller’le evlendi.
Havayoluyla yaptığı seyahatler kendisini haklı olarak rahatsız etse de ebeveyninin kurduğu Panguana’nın kendisini çektiğini hissediyordu. “Cangıl beni yakaladı ve kurtardı. Oraya düşmüş olmam ormanın hatası değildi” diyen Lisanlar, uzun yıllar boyunca kazayla ilgili kamuoyuna açıklama yapmadı.
1981 yılında kelebekler üzerine yazdığı mezuniyet tezi ve yarasalar üzerine yazdığı doktora tezi için araştırmalar yapmak üzere 18 ayını Panguana’da geçirdi. 19 yıl sonra babasının hayatını kaybetmesinin akabinde da Panguana’nın yöneticiliğini üstlendi. Lisanlar kararını, “Medeniyete yanlışsız 11 günlük seyahatimde kendi kendime bir kelam vermiştim. Hayatta kalırsam ömrümü tabiata ve insanlığa hizmet edecek manalı bir hedef için adayacaktım” kelamlarıyla anlattı.
ÇOK KIYMETLİ BİR BİLİM MERKEZİ HALİNE GELDİ
Lisanlar için bu hedef Peru’nun en eski biyolojik araştırmalar istasyonu olan Panguana’ydı. 1970’lerden itibaren Lisanlar ve babası, Peru hükümeti nezdinde teşebbüslerde bulunarak bölgeyi ağaç kesitinden, avlanmadan ve kolonileşmeden muhafazaya çalıştı. Nihayet 2011 yılında yeni kurulan Etraf Bakanlığı, bölgeyi özel müdafaa alanı ilan etti. Panguana’nın etrafındaki yerleri de satın almak isteyen Lisanlar, yurt dışından sponsorlar buldu. Almanya’da hayli yaygın bir fırınlar zinciri olan Münih merkezli Hofpfisterei’ın dayanağı sayesinde 110 hektarlık arazi 1000 hektara genişledi.
Geçtiğimiz 50 yılda Panguana bilimsel keşiflerin merkezlerinden biri haline geldi. Merkezin açıldığı günden bugüne bölgede yaşayan bitki ve hayvanlara dair 315 bilimsel makale yazıldı.
Panguana’da 16 tanesi palmiye olmak üzere 500 ağaç tipi, 160 amfibi ve sürüngen tipi, 100 balık çeşidi, 7 maymun çeşidi ve 380 kuş çeşidi yaşıyor. Hatta “panguana” sözü de bölgede çok yaygın olan bir kuş tipine yerli halkın verdiği isim. Diller’ın da çocukken yumuşak tüyleri nedeniyle “Yastıkçık” ismini verdiği bir panguana kuşu beslediği de çok şirin bir ayrıntı.
Böcek çeşitlerinin sayısı daha da çarpıcı. Panguana’da 600’den fazla kelebek, 26 arı, 15 bin kadar güve ve 520 karınca çeşidi var.
AVRUPA’NIN TOPLAMININ İKİ KATINDAN FAZLA
Lisanlar da kendi tezi için çalışırken burada 52 yarasa tipi olduğunu kayda geçirdi. “Bugün bilinen sayı 56. Başka yandan Avrupa kıtasının tamamında bilinen yarasa tiplerinin toplam sayısı ise 27” diyen Lisanlar, cinslerden üçünün de vampir yarasa olduğunu söyledi. Kendisinin de ayak parmaklarından birini bir vampir yarasaya kurban verdiğini de anlatan Lisanlar, “Bilinenin tersine bu yarasalar kan emmez. Dişleriyle ufak bir kesik atarlar. Tükürüklerinde bulunan drakulin unsuru kesikte pıhtılaşmayı önlediğinden kan akmaya devam eder. Onlar da bu kanla beslenirler” diye konuştu.
Diller’ın annesi ve babası Lima Doğal Tarih Müzesi’nde çalışıyordu. Bu nedenle o da Lima’da doğmuştu. Peru’da sık sık zelzele oluyordu. “Bu nedenle üzerine bastığım toprağın bile sahiden inançlı olmadığını bilecek biçimde yetiştirildim. Anılarım sayesinde en sıkıntı durumlarda bile soğukkanlılığımı kaybetmedim” diyen Lisanlar, annesinden ayrıldığı anın tesirinden bugün bile çıkamadığını belirtti ve ekledi:
“En zoru da annemin öldüğünü ve benim hayatta kaldığımı fark ettiğim andı. Bir de arama uçaklarının sesinin kesildiği anı hatırlıyorum. Öleceğimden emin olmuştum ve hayatımda nitekim kıymetli bir şey yapmadan ölecek olduğum hissine kapılmıştım.”
İtalyan sinemasında Köpcke’yi Susan Penhaligon canlandırdı
YAŞADIKLARI SİNEMALARA HUSUS OLDU
1974 yılında İtalyanların çektiği biyografik sinema “Mucizeler Hâlâ Var” sayesinde Lisanlar pek de istemediği bir üne kavuştu. Sinemada histerik bir mecnun üzere gösterilmişti. Bu nedenle yıllar boyunca medyadan uzak durdu. Aslına bakılırsa kazanın çabucak akabinde hakkında çıkan temelsiz haberler hala peşini bırakmış değil. Örneğin Life mecmuasındaki bir habere nazaran kollar ve filizlerle bir sal inşa ederek kurtuldu. Alman Stern mecmuası kaza yerinde bulduğu bir pastayı yediğini yazarken güzelleşme sürecinde gerçekleştirilen röportaj sırasında kendini beğenmiş ve hissiz haller sergilediğini yazdı.
Bu nedenle Lisanlar, 1998 yılına kadar sessiz sakin bir hayat sürdü. Fakat o yıl tanınmış direktör Werner Herzog kendisine değerli bir teklifle yaklaştı ve öyküsünü bir Alan kanalı için belgesel haline getirmeyi teklif etti. Daha da değişik olan Herzog’un da az daha tıpkı uçağa binecek olmasıydı. “Aguirre, Allahın Gazabı” sineması için yer arayan Herzog bunun için Peru’yu da kıymetlendirmiş ve daha sonra Diller’a “Belki de havalimanında karşılaşmış bile olabiliriz” demişti.
Lisanlar teklifi kabul etti ve Herzog’la birlikte helikopterle kazanın olduğu yere gitti. Uçağın kalıntıları ortasında dolaşıp detayları bir bir anlattı.
YÜRÜRKEN ÖBÜR KAZAZEDELERLE KARŞILAŞTI
Ortaya “Umudun Kanatları” isimli epeyce rahatsız edici sinema çıktı. Sinemanın en tüyler ürperten kısmı Juliane’in cangıldaki dördüncü gününde yaşadıklarını anlattığı kısımdı. O gün yürürken bir koltuk sırasına denk geldi. Koltuktaki bir bayan ve iki erkek hâlâ yerlerinde oturuyordu. Baş üstü çakılmışlar ve çarpmanın tesiriyle bedenleri kısmen toprağa gömülmüştü fakat ayakları havadaydı.
Juliane o anları, “Onlara dokunmak istemedim lakin bayanın annem olup olmadığından emin olmak zorundaydım. Bir sopa yardımıyla ayağını dikkatle çevirip tırnaklarına baktım. Tırnaklarının ojeli olduğunu görünce derin bir nefes aldım zira annem asla oje sürmezdi” diye anlattı.
Belgeseli çekmenin kendisi için terapi tesiri yaptığını da söyleyen Lisanlar, “Kaza olduğu vakit kimse bana profesyonel dayanağı ya da danışmanlık önermedi. Yardım almanın mümkün olduğuna dair bile fikrim yoktu” diye konuştu.
AZMİNİ BABASINDAN ALMIŞ
Lisanlar dirayetini babasından aldığını söyledi. Biyolog Hans-Wilhelm Köpcke ve eşi Maria von Mikulicz-Radecki, 1947 yılında Kiel Üniversitesi’nde doktora öğrencisiyken tanıştı. 1948 sonlarına hakikat Köpcke’ye Lima’nın doğal tarih müzesinde bir iş teklif edildi.
Ailenin Lima’ya göçmesi epey zordu. İkinci Dünya Savaşı sonrası periyotta Avrupa’da seyahat güç, bilhassa Almanlar için neredeyse imkansızdı. Pasaport diye bir şey yoktu, vizelerin de esamisi okunmuyordu.
Köpcke, Peru’ya ulaşabilmek için evvel bir limana gidip buradan bir transatlantiğe bindi. Karaya ayak bastığında aylarca dağlık yerde yürüdü, yakalanıp tutuklandı, İtalya’da bir hapishane kampına gönderildi. En nihayetinde Uruguay’a giden bir geminin içindeki tuz sandığına saklanarak Amerika kıtasına ulaştı. Müzenin kapısından içeri adımını attığında iş teklifini kabul etmesinin üzerinden iki yıl geçmiş o esnada kelam konusu durumda öbür biri çalışmaya başlamıştı.
Lakin Köpcke yılmadı ve müzenin balık bilimi koleksiyonunu yönetmeye başladı. Nişanlısı Maria da bir Güney Pasifik gemisiyle peşinden gelmiş ve tıpkı müzede işe başlamıştı. O da kuş bilimi departmanın yöneticisi oldu. Neotropik kuşlar konusunda uzman olan Maria’nın ismi bugün Peru’ya ilişkin dört kuş tipinin isimlerinde yaşıyor. Hans ise 2 ciltlik 1684 sayfalık “Yaşam Formları” isimli kitabıyla ünlü. Dahası 1956 yılında Peru’ya endemik bir lav kertenkelesine de çifti onurlandırmak için Microlophus koepckeorum ismi verildi.
Werner Herzog’un sinemasından bir kare (Kaynak: Wikipedia, Fair Use)
“14 YAŞINDAYDIM VE ARKADAŞLARIMI BIRAKMAK İSTEMİYORDUM”
1968 yılında Köpcke ailesi, Lima’dan cangılın ortasında bir boşluğa taşındı. Planları 5 yıl boyunca yağmur ormanlarındaki bitki ve hayvan tiplerini, ormana ziyan vermeden incelemekti. Lisanlar, “Taşınacağımız için çok heyecanlı olduğumu söyleyemem. 14 yaşındaydım ve okul arkadaşlarımı bırakıp yapraklarının güneş ışıklarını bile geçirmediğini kestirim ettiğim ağaçların altında sıkıcı bir yerde oturmaya gitmek istemiyordum” dedi.
Fakat yeni meskeni Juliane’i epey şaşırttı zira hiç de sıkıcı değildi. Tersine çok ancak çok hoştu.
Aile Panguana’da Lobo isimli bir Alman çoban köpeği ve Florian isimli bir muhabbet kuşuyla birlikte yaşıyordu. Konutları odunların üzerine yerleştirilmiş çatısı palmiye kollarıyla kapatılmış ahşap bir kulübeydi. Juliane’in kitapları ve ödevleri postayla gönderiliyor, o da eğitimine meskenden devam ediyordu. Fakat bir noktada liseden mezun olabilmesi için Lima’ya dönmesi gerekti.
“AKARSUYU TAKİP ET, İNSANLARI BULACAKSIN”
Köpcke çifti kızlarına yalnızca Amazon’un tabiatını sevmeyi değil tıpkı vakitte şartları çok süratli değişen bir ekosistemin nasıl işlediğini de öğretti. Bu kurallardan bir tanesi şuydu: Yağmur ormanında kaybolursan bir akarsu bul ve akış istikametinde yatağını takip et. Er ya da geç bir insan yerleşimiyle karşılaşacaksın. Bu bilgi üstte da dediğimiz üzere Juliane’in çok işine yaradı.
Lisanlar, “Annem ve babam için yağmur ormanı istasyonu bir sığınak, bir barış ve ahenk yeriydi. Ben de birebir şeyi hissediyorum. Cangıl benim gerçek öğretmenimdi. Yerlilerin izlerini kestirme olarak kullanmayı ve bitkiler ortasında yolumu bulmak için pusula ve cetvelle bir patikalar sistemi oluşturmayı öğrendim. Cangıl benim eşime duyduğum sevgi kadar, Amazon’da yaşayan insanların müziği kadar, kazadan kalan yara izleri kadar kıymetli bir parçam” diye konuştu.
2020’de Covid-19 pandemisi nedeniyle milletlerarası uçuşlar kısıtlanmadan evvel, Lisanlar her yıl iki kere Panguana’yı ziyaret ediyor ve bir ay kalıyordu. Yönetici olarak misyonunun en kıymetli kısmını endüstriyel ve ziraî üretimi denetim altında tutmak oluşturuyor. Amazon’un en az yüzde 17’sindeki ağaçların kesildiğini varsayım ediyor, buzulların erimesi, dalgalanan yağmur periyotları ve global ısınma sonucu bataklıkların küçülmesinden ötürü kahroluyor.
“YAPTIKLARIM HAYATTA KALMAMIN İYİ BİR ŞEY OLDUĞU MANASINA GELİYOR”
Amazon ormanları tam bir kırılma noktasında. Ağaçların yüzde 20’sinden fazlası kesildiğinde geri dönüşün mümkün olmadığını söyleyen Lisanlar, “Ormanın apansız öleceğini ve muhtelemen savana dönüşeceğini söyleyebiliriz. Bu da sera gazlı emisyonunda çok büyük bir artışa yol açar. Yani Peru’nun yağmur ormanlarının korunması acil ve gereklidir” dedi.
Diller’in idaresinde Panguana komşusu yerli topluluklarla alakasını geliştirdi. Bu toplulukların üyelerine iş, çocuklarına okul sağladı ve insan faaliyetlerinin ormanlardaki biyoçeşitlilik ve iklim değişikliği üzerindeki tesirlerine dair şuuru artırdı.
Travmatik seyahatin üzerinden geçen 50 yılda Lisanlar, geriye dönüp baktığında manalı bir hayat yaşadığını görmekten mutlu olduğunu ise şu sözlerle anlattı: “Sadece insanlara yardım etmiş ve tabiat için bir şey yapmış olmak bile, hayatta kalmama müsaade verilmesinin iyi bir şey olduğu manasına geliyor. Ve bunun için minnettarım.”
Hürriyet
