Pamuk rotası, Türkiye’nin güneyindeki pamuk havzası Adana’dan dev antik heykelleriyle ünlü son Hitit kenti Karatepe’ye, ortaçağ kaleleri, lokal pazarlar ve güçlü sofralar eşliğinde sıcak Akdeniz güneşine yanlışsız seyahat demek. Tıpkı benim yaptığım gibi…
Rotamızın başlangıç noktası olan Adana, Türkiye’nin Akdeniz Bölgesi’nin doğu kıyısında kurulmuş bir sanayi kenti. Burası, geçmişten günümüze değerli bir pamuk üretim merkezi olarak tanınıyor. Arkeolojik buluntularsa pamuk tarımının birinci kere günümüzden 7 bin yıl kadar evvel Hindistan’da yapıldığını ortaya koyuyor. Eski çağlarda pamuğun Hindistan üzerinden evvel Anadolu’ya, oradan da Mısır’a geçtiği biliniyor. Bol güneş alan alüvyonlu toprakları sevmesi nedeniyle pamuk, Türkiye’de çok süratli bir gelişim göstermiş. Pamuğun Türkiye’deki tarihi, MÖ 4’üncü yüzyıla kadar gitmesine rağmen, asıl büyük gelişme 11’inci yüzyıldan itibaren yaşanmaya başlamış.
Cumhuriyetin duyurusundan sonraysa pamuk tarımına büyük kıymet verilmiş. Batı Anadolu’nun önde gelen sanayi kentleri Bursa ve Denizli’nin yanı sıra, Adana pamuk üretiminin lokomotif kentine dönüşmüş. Günümüzde hala Türkiye’deki toplam pamuk rekoltesinin yaklaşık yüzde 15’lik kısmını Adana havzası karşılıyor. 1900’lü yılların birinci yarısından itibaren Doğu Akdeniz’in en kıymetli pamuk havzalarından birine dönüşen Adana’da ‘beyaz altın’ olarak nitelenen pamuğu ve beraberinde getirdiği dokumacılık üretimini dünyayla buluşturabilmek için kurulan demiryolu sınırının geçmişi Osmanlı devrine uzanıyor.
Çarşılara açılan sokaklar
Adana’nın girişindeki 14 gözlü Taş Köprü, 4’üncü yüzyıldan kalma. Kentin merkezindeki tarihi Büyük Saat Kulesi, Adana’yı gezmeye başlamak için iyi bir başlangıç noktası. 32 metre yüksekliğindeki bu kule, 1882’de inşa edilmiş. Kesme taştan kare planlı olarak yapılan kulenin etrafına yayılan sokakların her biri, kalabalık çarşılara açılıyor. Dokumadan baharata, oyuncaktan elektronik eşyaya her türlü eserin satıldığı Adana çarşıları varlıklı birer Doğu pazarı görünümünde. Darbuka, klarnet, bağlama ve kemandan oluşan mahallî orkestraların şenlendirdiği kebapçıların sıralandığı Kazancılar Çarşısı, Adana yöntemi yemek ile gece hayatını birleştiriyor.
Son yıllarda pamuk üretim alanlarının yaklaşık yüzde 30’luk artış gösterdiği Adana’da, bu defa kent dışına uzanıyorum. Kent merkezine 25 kilometre uzaklıktaki Yakapınar sapağından ulaşılan Misis Antik Kenti, Sirkeli Köyü hudutları içinde. Ismini Troya Savaşı’na katılan Kilikyalı kahraman Mapsos’tan alan kent, Tarihi İpek Yolu’nun kıymetli duraklarından biri olarak biliniyor. Adana pamuğunun Hindistan’dan Çin’e uzanan uzun seyahatinin değerli duraklarından biri olan Misis, Hititlerden beri yerleşim alanı olarak kullanılmış. Günümüzde Sirkeli Köyü’nün girişindeki müzede sergilenen Bizans mozaiklerinin en değişik olanı, Nuh Peygamber’in tufandan kurtuluşunu tasvir eden 6’ncı yüzyıl tarihli yer mozaiği.
Pamuk tarlaları ortasında
Misis’ten geriye kalan en kıymetli yapı antik köprü… Misis Köprüsü ismi verilen Ceyhan Irmağı üzerindeki 4’üncü yüzyıldan kalma dokuz gözlü taş yapının bir de efsanesi var: Bir vakitler ölümsüzlük iksirini bulup son anda kaybettiği rivayet edilen Lokman Doktor isminde eski bir Anadolu bilgesi yaşarmış. Bitkilerden yaptığı ilaçlarla etrafına şifalar dağıtan Lokman, günün birinde bir dağ çiçeğinden ölümsüzlüğün sırrını öğrenmiş. Sevinç içinde Misis Köprüsü üzerinde koşarken formülü yazdığı kâğıt modülü, rüzgârla Ceyhan Nehri’ne uçmuş. Böylelikle insan, sonsuza kadar ölümlü kalmaya mahkûm olmuş. Lokman Hekim’in keşfettiği ölümsüzlük iksirinin üretiminde pamuk tohumları kullanması bir öbür rivayet… Misis’ten sonra Ceyhan köyleri ortasından kıvrıla kıvrıla çıktığım ince uzun otoyolda, Çukurova’nın doğusuna yanlışsız ilerliyorum. Uçsuz bucaksız pamuk tarlaları yoluma eşlik ediyor. Dik bir kaya kütlesinin üzerinde yükselen Yılankale, ortaçağ şatolarını anımsatan imajıyla Ceyhan Nehri’nin karşı kıyısından bana bakıyor. Şahmeran Kalesi olarak da anılan heybetli yapı, Ceylan Ovası’na hâkim dört kaleden birincisi. İçinde bir kilise ve su sarnıcı kalıntıları bulunan 11’inci yüzyıl tarihli kaleye ulaşmak için, yarım saatlik bir tırmanışı göze almalısınız.
Son Hititler
Toros Dağları’nın eteklerine yanlışsız uzanıp giden pamuk tarlalarının çekiciliğine kapılıp Kadirli istikametine dönüyorum. 15’inci kilometrede karşıma, Doğu Kilikya’nın kutsal kenti Kastabala çıkıyor. Antik devirde Artemis Tapınağı ile ehemmiyet kazanan kent, kor haline gelmiş ateşler üzerinde dans gösterisi yapan din adamlarıyla nam salmış. Ören yerinin doğusundaki sarp bir kayalığın üzerindeki Bodrumkale ise 13’üncü yüzyılda inşa edilmiş. Ceyhan Nehri’ne paralel uzanan yol, 30 kilometre sonra Karatepe Ulusal Parkı’na ulaşıyor. Aslantaş Baraj Gölü’nün kıyısına kurulan 7 bin 716 hektarlık bu ören yeri, pamuk diyarı Çukurova civarındaki en büyük mesire alanı. Kral Asativatas tarafından MÖ 8’inci yüzyılda kurulan Anadolu’daki son Hitit kentinin kalıntıları, ulusal park hudutları içinde. Karatepe Açık Hava Müzesi ismiyle hizmet veren ören yerinde Hitit ve Frigya devrinden kalma anıtsal kapılar, sfenksler, kabartmalar, yazıtlar ve Fırtına Rabbi Baal’ın meşhur heykelini görebilirsiniz.
Gezerken okuyun
Yılanı Öldürseler (Yaşar Kemal)
Bereketli Topraklar Üzerinde (Orhan Kemal)
Çukurova Yaşar Kemal Edebiyatının Temelleri (Barry Charles Tharaud)
Çukurova Çeşitlemeleri (Adnan Yücel)
Hürriyet
