Birtakım ülkeler aşı bulmak için çırpınırken, kimileri da ısmarladıkları lakin güvenlik korkularıyla kullanamadıkları aşıları ne yapacaklarını düşünüyor.
Oxford-AstraZeneca ve Johnson & Johnson aşılarının, nadiren rastlanan kan pıhtılaşması riski taşıdıkları nedeniyle, birtakım ülkelerde genç yaş kümelerinde kullanımı sınırlandı.
Danimarka AstraZeneca aşısının kullanımını büsbütün durdurdu ve bu da aşı badiresi çeken ülkeleri kullanılmayan aşılara talip olmaya yöneltti.
Çek Cumhuriyeti, Danimarka’nın kullanmadığı tüm AstraZeneca aşılarını almayı teklif etti. Estonya, Letonya ve Litvanya da kullanılmayan aşıları alabileceklerini açıkladı.
ASTRAZENECA VE KAN PIHTISI RİSKİ
AstraZeneca aşılarının bilhassa de daha genç yaşlardaki insanlarda, çok nadiren fakat bazen öldürücü olabilen bir kan pıhtılaşmasına yol açtığının anlaşılması dertleri artırdı.
Lakin dünyanın dört bir yanında sıhhat yetkilileri bunun çok küçük bir risk, buna karşılık Covid-19 riskinin çok daha büyük olduğuna işaret ettiler.
İngiltere, İskoçya, Kuzey İrlanda ve Galler’den oluşan Birleşik Krallık, AstraZeneca aşısının en çok kullanıldığı ülke.
Şu ana kadar ortaya çıkan hadiselere bakan sıhhat yetkilileri 10 milyon bireyde 40 civarında kan pıhtılaşması görülebileceğini ve milyonda bir kişinin ölebileceğini söylüyor.
Bu yaklaşık olarak bir ay içinde cinayete kurban gitme, ya da 250 kilometrelik araba seyahatinde kaza geçirerek ölme ihtimaline eşit bir risk.
Tekrar de Danimarka sıhhat yetkilileri AstraZeneca aşısının kullanımını durdurmaya karar verdi. Yetkililer öbür aşılar bulunduğunu ve ülkede salgının denetim altında olduğunu söyleyerek, “şiddetli bir yan tesir riskine karşı” temkinli olmak hedefiyle bu kararı aldıklarını söylüyorlar.
Bu kararın pratik sonucu ise Danimarka’nın, 2,4 milyon doz AstraZeneca aşısı siparişini iptal etmesi oldu.
JOHNSON & JOHNSON DA MERCEK ALTINDA
Johnson & Johnson aşısı ile kan pıhtılaşması ortasında ilgi olup olmadığı da araştırılıyor ve güvenlik denetimleri tamamlanana kadar bu aşı, 100 milyon doz sipariş etmiş olan ABD’de kullanılmayacak.
Yapılan denemelerde Johnson & Johnson’ın Güney Afrika’da ortaya çıkan Covid-19 varyantına karşı esirgeyici tesirinin yüksek olduğu görülmüştü. Ama güvenlik tasaları nedeniyle Güney Afrika da aşının kullanımını durdurdu.
Güney Afrika AstraZeneca aşısının kullanımından da, virüsün yeni varyantına karşı tesiri düşük görüldüğünden, vazgeçmişti.
Bu da tekrar bir kullanılmayan aşı meselesine yol açtı.
Güney Afrika elindeki AstraZeneca aşılarının bir milyon dozunu 14 Afrika ülkesine sattı.
DİĞER YERDE KULLANILAMAZLAR MI?
Teorik olarak evet, kullanılabilirler. Ülkeler kullanımını durdurdukları aşıları satmaya ya da bağışlamaya istekli görünüyor.
Geçen Perşembe Dünya Sıhhat Örgütü’nün (WHO) Avrupa sorumlusu Hans Kluge Danimarka’nın tam da bunu yapmaya çalıştığını söyledi.
Kluge “Anladığım kadarıyla Danimarka Dışişleri Bakanlığı elindeki AstraZeneca aşısını fakir ülkelerle paylaşma seçeneğine hazır ya da bunu değerlendiriyor” dedi.
Danimarka’nın komşuları da istenmeyen aşılara talip oldular.
Litvanya Başbakanı Ingrida Simonyte “Bizim elimizde hala aşı olmak isteyen nüfusa yetecek aşımız yok. O nedenle Danimarka da paylaşmaya hazır olduğu için, Litvanya gereksinim duyduğu ölçüde AstraZeneca aşısını almaya istekli olduğunu bildirdi” diye konuştu.
Çek Cumhuriyeti İçişleri Bakanı Jan Hamacek de Twitter bildirisinde “Danimarka’nın elindeki tüm AstraZeneca aşılarını satın almak istediklerini bildirmek üzere” bir diplomata talimat verdiğini yazdı.
Danimarka şimdi bu tekliflere bir cevap vermiş ya da bir yorum yapmış değil.
NASIL DEPOLANIYORLAR?
Bu ortada bu aşıların bir formda bozulmayacakları şartlarda depolanması gerekiyor.
Gerek AstraZeneca gerekse Johnson & Johnson aşılarının avantajı buzdolabı ısısında koruma edilebilmeleri.
Bu da onların nakil ve depolanmasını, -70 santigrad derecede saklanması gereken Pfizer BioNTech aşısından çok daha kolay kılıyor.
Ancak yeniden de aşıların bir son kullanım tarihi var ve bu da aşıyı üreten şirkete nazaran değişiyor.
KULLANILMAMIŞ AŞI ÖLÇÜSÜ NE?
Dünya çapında bunun kaydı yok ama bölgesel datalar bir fikir verebiliyor.
Örneğin Avrupa Hastalıkları Tedbire ve Denetim Merkezi’nin verdiği sayılara nazaran Danimarka 15 Nisan prestijiyle 202 bin 920 doz AstraZeneca aşısı almış.
Bunlardan 150 bin 671’ini kullanmış ve elinde 52 bin 249 doz aşı kalmış.
Bu aşağı üst Avrupa ülkelerindeki durumu sergiliyor. Almanya’da olduğu üzere birtakım Avrupa ülkeleri AstraZeneca ve Johnson & Johnson aşılarını yalnızca aşikâr bir yaşın üzerindekilere uygulama kararı aldı.
ABD’de de tekrar Hastalıkları Tedbire ve Denetim Merkezi sayılarına nazaran bir çok eyaletin elinde kullanılmayan aşı var.
Genel olarak alınan aşıların yüzde 20’den fazlası şimdi yapılmamış. Bu oran Alabama’da yüzde 37, Alaska’da yüzde 35, Vermont’ta yüzde 27, Kuzey Carolina’da yüzde 24.
Sıhhat uzmanları kullanılmayan aşı kapasitesinin kimi bölgelerde, sırası gelenlerin aşı olmaktan kaçındığı manasına da gelebileceğini söylüyor.
AŞI PAYLAŞIMI PROJESİ VAR MI?
Evet. Covax projesi bu amaçlı amaçla oluşturuldu.
Covax aşıların varlıklı ve fakir tüm uluslar ortasında adil bir halde dağıtılmasını hedefleyen memleketler arası bir proje ve başını Dünya Sıhhat Örgütü ile Dünya Aşı İttifaki (GAVİ) ve Salgınlara Hazırlık Buluşları Koalisyonu (CEPİ) çekiyor.
2021 yılının sonuna kadar Covax, 190 ülkeye iki milyardan fazla doz aşı ulaştırmayı umuyor.
Bu projenin bir ayağı da varlıklı ülkelerin bağışlayacağı fazla aşıların fakir ülkelere iletilmesi.
Örneğin Birleşik Krallık toplam 450 milyon doz aşı ısmarlamıştı ve fazla aşılarının birçoklarını fakir ülkelere bağışlayacağını açıkladı.
Öteki varsıl ülkeler de emsal taahhütlerde bulundular.
Ama şu ana kadar hiçbiri bu fazla dozları ne vakit ve hangi ölçüde bağışlayacaklarını bildirmedikleri için eleştiriliyorlar.
Şu anda varlıklı ülkeler daha çok kendi nüfuslarını aşılamaya odaklanmış durumda ancak Covax programına bağışta da bulunuyorlar.
BU FAZLA AŞILAR NE VAKİT PAYLAŞILABİLİR?
Açıkça söylemek gerekirse, bu sorunun cevabı şimdi belirli değil.
BBC GAVI’ye ülkelerin Covax projesine ne kadar fazla aşı bağışlama taahhüdünde bulunduğunu sordu ve şu yanıtı aldı:
“Arzın hudutlu olduğu kısa vadede, fazla aşı tedarik etmiş ülkelerin bağışlayacağı ve Covax eliyle adil bir halde dağıtımı yapılacak olan aşılar global çapta salgınla gayrette süratli ve adil bir tahlil sağlamakta kıymetli rol oynayacaktır. Yüksek gelirli birtakım ülkelerle ellerindeki fazla dozları paylaşma konusunda görüşmelerimizi sürdürüyoruz ve yakında vardığımız birinci mutabakatları ilan etmeyi umuyoruz.”
Buradan fazla aşıların paylaşımı konusunda mutabakatların müzakere edildiği ancak şimdi kimin ne kadar aşı alabileceği konusunda hiçbir somut bilgi bulunmadığını anlıyoruz. Bu da acil aşı muhtaçlığı olan bir çok bölge ve ülkede reaksiyon çekiyor.
Hürriyet
