Bursa’nın batısındaki Apolyont’a, vaktin süratli akmadığı çok eski bir göl köyüne gidiyorum. Toprağı eşelesen tarihin adeta fışkıracağı köyde, hayatın mukadderatını gölün dingin ve puslu suları çiziyor. Balıkçı bayanlarıyla ünlü Gölyazı, konuklarına telaşsızlığı ve dinginliği tekrar öğretiyor.
Pekala, soğuk bir kış günü beni buralara kadar getiren şey ne? Çabucak söyleyeyim: Gölyazı’da 2016’dan bu yana Uludağ Üniversitesi Arkeoloji kısmı işbirliğinde yürütülen hafriyat ve tarihi eser kurtarma çalışmaları… Nekropol alanındaki hafriyatlarda ortaya çıkarılan altı farklı tipte toplam 27 lahit ve yapıtı turizme kazandıracak olan Gölyazı Nekropol Alanı Açık Hava Müzesi için bir müddettir yapılan hazırlıklar tüm süratiyle sürüyor. Hafriyatlarda ortaya çıkarılan mezarların, bilhassa Roma devranında az görülen kerpiç mezarların dış ögelerden korunarak gelecek jenerasyonlara aktarılması için Gölyazı’nın doğal dokusuna uygun bir müdafaa projesi geliştirilmiş.
Bölgenin esaslı tarihine şimdiki zenginlikler kazandıracak çalışmalar tamamlandığında doğal dokuya ziyan vermeden bir peyzaj düzenlemesi yapılarak açık hava müzesi ziyarete açılacak. Arkeopark alanında pano ve tabelaların yanı sıra teknolojiden de faydalanarak simülasyon formülüyle bir kurgu içinde ziyaretçilerin alanı daha iyi kavraması sağlanacak.
Yaşayan göl
Uluabat Gölü ya da eski ismiyle Apolyont’a uzanmış ince uzun bir yarımadanın üzerine konseyi kırmızı kiremit çatılı konutlarıyla Gölyazı, şık bir bayanın boynundaki alımlı bir kolyeyi andırıyor birinci bakışta. Gölün kuzey kıyısında, küçük bir yarımadayla çabucak karşısındaki adacığın üzerine kurulan köyün iki yakası, ince uzun bir taş köprüyle birbirine bağlanmış. Çağdaş vakitlere inat, Gölyazı’da son kelam hâlâ tabiata ilişkin. Kış aylarında dört metre kadar yükselen göl suları, köyün iki mahallesini birbirine bağlayan yarımadayı daraltarak bir ada görünümüne büründürüyor. Kıyılarının kır çiçekleriyle kaplandığı ilkbahar aylarında yolunuz düşerse gölü ömrünüzde hiç görmediğiniz kadar çok kuş cinsiyle tanıştığınız yer olarak hatırlayacaksınız muhtemelen.
Tektonik bir çöküntü sonucu oluşmuş, 156 kilometrekare büyüklüğündeki Uluabat, en derin yeri 10 metreyi geçmeyen sığ bir göl. Kıyıları tahıl tarlaları ve meyve bahçeleriyle çevrili gölün sığ suları, sukuşları için çok varlıklı bir besin kaynağı. Göçmen kuşların yeryüzündeki kıymetli geçiş yollarından biri olan göl, kapı komşusu Manyas Kuş Cenneti ile birlikte yaban hayatı için eşsiz bir ekosistem oluşturuyor.
Dünya Doğal Hayatı Muhafaza Vakfı tarafından ‘yaşayan göl’ ilan edilen Uluabat, küçük karabatak ve bıyıklı sumru üzere ender tiplerin Türkiye’deki en değerli hayat alanı. Ayrıyeten alacabalıkçıl, kaşıkçıl, patka, gece balıkçılı, çeltikçi, sakarmeke ve kızılgerdan üzere onlarca kuş cinsinin de barınağı. 1920’li yıllara kadar küçük bir Rum köyü olan Gölyazı’nın kuruluşu, 2 bin 500 yıl öncesine uzanıyor. Tabiatın alabildiğine cömert davrandığı Gölyazı’da, gözün gördüğü tüm açılara rengârenk sandallar yerleştirilmiş.
Umutla çekilen kürekler…
Her üç meskenden birinde sandal olması, balıkçılığın hâlâ bir geçim kaynağı olduğunun ispatı. Birebir vakitte hastaları doktora yetiştiren, gölün uzak kıyılarındaki bahçe mahsulünü konutlara ve pazarlara taşıyan, sevgilileri birbirine kavuşturan ve çocukları gezdiren sandallar, Gölyazı halkı için hayatın ta kendisi demek… Ağ onarmak, sandal boyamak, olta hazırlamak, balık almak ya da satmak günlük hayatın olağan bir kesimi. Köy kahvesi, yaşlı balıkçıların gençlere tecrübelerini aktardığı bir okul adeta…
Göle çift kişi açılmaksa âdetten… Ekseriyetle bir bayan ve bir erkekten oluşan gruplarda, karı-koca yahut baba-gelin eşleşmesi sıkça görülüyor. Kürek çekmek, demir atmak üzere işlerle ekseriyetle erkekler; ağ toplamak ve onarmakla bayanlar ilgileniyor. Umutla çekilen her kürek, geriye nasırlaşmış eller, sabah ayazının esmerleştirdiği derin çizgili yüzler bırakıyor.
İsmini Yunan mitolojisindeki kehanet ilahı Apollon’dan alan Apollonia’nın antik temelleri üzerine heyeti Gölyazı, tarih meraklılarının da ilgisini çekecek köşeler saklıyor. Şimdiki yerleşimi çevreleyen 800 metre uzunluğundaki antik surlarda, Helenistik kapı ve kule kalıntılarına rastlamak mümkün.
Güney yamaçtaki Zambaktepe’de konseyi olan ve Roma devrinden kalma antik tiyatro 4 bin kişilik. Antik su kemeri ve mezar yapıları da Deliktaş mevkisinde. Şimdi arkeolojik hafriyat çalışması yapılmamış asıl gizemli antik kalıntılarsa Gölyazı etrafındaki adacıklarda bâtın. Yörede bulunmuş sikkelerde tasvir edilen Apollon Tapınağı’ndan kalma harabelerin, antik kentin 500 metre kadar kuzeyindeki Kız Adası üzerinde olduğu yaygın bir rivayet. 19’uncu yüzyılda inşa edilmiş Ortodoks kilisesiyse hâlâ ayakta. Hafriyatlarda ortaya çıkan antik yapı modülleri, heykel ve sikkeler, Bursa Arkeoloji Müzesi’nde görülebilir.
Aşktan doğdu
Gölyazı’nın tarih yüklü sokaklarında gezinirken yöre halkının ağzından dinleyebileceğiniz enteresan bir de hikayesi var bölgenin. Rivayete nazaran Apolyont’un en eski sahibi olan Apollonia Kralı’nın çok hoş bir kızı varmış. Günün birinde, komşu krallık Melde’nin prensi hoş prensese âşık olmuş. Lakin prensesin gönlü olmadığı için varmamış prense. Kral, Apolyont Gölü kıyısındaki bir zirve üzerine saray yaptırarak orada saklamış kızını. Buna çok sonlanan Melde Hükümdarı, Mustafakemalpaşa Nehri’nin yatağını değiştirterek Apollonia’nın sular altında kalmasına yol açmış. İşte bugünkü Gölyazı Yarımadası da tarihteki bu su baskını nedeniyle oluşmuş.
Hürriyet
