Güney Sudan, Çad, Gambiya, Nijer, Burkina Faso, Burundi, Zimbabve, Sudan, Gabon ve Etiyopya’da yaşanan askeri hareketlilik, hem ülkelerin hem de bölgelerinin mukadderatını değiştirdiği üzere kimi ülkelerde onlarca yıl süren iktidarlara da son verdi.
Afrika Birliği ve Birleşmiş Milletler üzere örgütler darbecilere karşı sert yaptırım uygulamadığı üzere gücü eline geçirenleri de bir müddet sonra tanımak zorunda kaldı.
Güney Sudan’daki darbe teşebbüsü iç savaşa yol açarken, Sudan’daki darbe bölgede yeni bir devrin kapılarını araladı.
SUDAN’DA DARBEYLE GELEN BEŞİR DARBEYLE GİTTİ
Sudan’da 1989’da darbeyle devletin başına geçen Ömer el-Beşir, Nisan 2019’da askeri müdahaleyle devrildi.
Sudan halkının, ülkede büyüyen ekonomik kriz nedeniyle başlattığı şovlar, Beşir’in idaresine son verilmesine giden süreçte kıymetli rol oynadı.
Protestocular iktidara el koyan askerin gücü paylaşması ve sivillere devretmesi için şovlarını sürdürdü.
Askeri Geçiş Kurulu ile sivil muhalif koalisyon Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri ortasında ülkedeki siyasi krizi sonlandıracak ve ortak geçiş idaresini başlatacak Anayasal Bildiri 17 Ağustos’da imzalandı.
Anayasal Bildiri muahedesine nazaran Sudan’da, Egemenlik Kurulu, kabine ve parlamento olmak üzere 3 idare sistemi oldu.
Anayasal Bildiri muahedesi sonrası Askeri Geçiş Kurulu feshedilirken, Orgeneral Abdulfettah el-Burhan liderliğindeki en üst otorite olan 6’sı sivil 5’i asker 11 üyeli Egemenlik Kurulu, birinci icraat olarak 21 Ağustos’ta ekonomist Abdullah Hamduk’u başbakan olarak atadı.
ETİYOPYA’DA GENELKURMAY LIDERI ÖLDÜRÜLDÜ
Etiyopya’nın Amhara eyaletinde Haziran 2019’da mahallî hükümeti gaye alan darbe teşebbüsünün çabucak akabinde Genelkurmay Lideri Seare Mekonnen’e suikast düzenlendi.
Darbe teşebbüsüne kalkışan eyaletteki güvenlik şefi Asaminew Tsige, kaçmaya çalışırken öldürüldü.
Ülkede Oromo ve Amhara eyaletlerinde 2015 yılında başlayan hükümet karşı şovların akabinde 2018’de iş başına gelen Abiy Ahmed, Amhara milliyetçisi Tsige üzere çok sayıda siyasi mahkumu afla özgür bırakmıştı.
Yeni hükümet, devlet içindeki seçkin kümeleri tasfiye etmekle birlikte etnik milliyetçiliğin de tekrar tırmanışa geçmesine yol açtı.
CUMHURBAŞKANI YURT DIŞINDAYKEN DARBEYE KALKIŞTILAR
Afrika’nın istikrarlı ülkelerinden biri olarak görülen Gabon’da, Cumhurbaşkanı Ali Bongo’nun yurt dışında olduğu bir sırada Teğmen Kelly Ondo Obiang liderliğindeki birtakım askerler, 7 Ocak 2019’da ulusal radyoyu ele geçirerek bildiri okudu.
“Savunma ve Güvenlik Güçleri Yurtsever Cephesi” olarak tanımlayan harekete ilişkin bildiride, Fas’ta bulunan Cumhurbaşkanı Ali Bongo’nun yılbaşı iletisinin hayal kırıklığı oluşturduğu, cumhurbaşkanının sorumluluklarını yerine getiremeyeceğini gösterdiği belirtildi.
“Ulusal Onarım Konseyi” kuracaklarını duyuran darbeci askerler, Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı’nın eski kumandanı General Ntumpa Lebani ve Senato Lideri’nin, sendikaların, sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin, muhalefetteki gençlik hareketlerinin önderlerinin ve kimi başka bireylerin ulusal meclise gitmesini istedi.
Gabon Hükümet Sözcüsü ve Bağlantı Bakanı Guy-Bertran Mapangou, Ulusal Radyo’yu işgal ederek bildiri okuyan isyancı askerlerin Gabon Ulusal Jandarma Müdahale Ünitesi (GIGN) tarafından yakalandığını belirtti.
ZİMBABVE’DE 37 YILLIK İKTİDAR DEĞİŞTİ
Zimbabve Devlet Lideri Robert Mugabe, Kasım 2017’de askerler tarafından istifaya zorlandı ve 37 yıllık iktidarını kaybetti.
Zimbabve ordusu, Mugabe ve eşiyle birlikte çok sayıda ismi gözaltında aldı.
Darbe yapmadığını ileri süren Zimbabve ordusu, iki hafta öncesinde Mugabe’nin misyondan aldığı eski Devlet Lider Yardımcısı Emmerson Mnangagwa’yı Süreksiz Devlet Lideri olarak atadı.
Ülkede darbeye giden süreç Mnangagwa ve etrafındaki isimlerin tasfiyesi ve ordunun bu takıma takviye vermesiyle yaşandı.
Mnangagwa, 2018’de yapılan seçimler sonrasında da koltuğunu muhafazayı başardı.
BURUNDİLİ GENERALLER “DİRENİŞLE” KARŞILAŞTI
Burundi’de Mayıs 2015’te Devlet Lideri Pierre Nkurunziza’ya darbe teşebbüsünde bulunan General Cyrille Ndayirukiye başarısız oldu.
İktidarı destekleyen askerlerin büyük direnişiyle karşılaştıklarını açıklayan Ndayirukiye ve beraberindeki 3 general ömür uzunluğu mahpus cezasına çarptırıldı.
Darbe teşebbüsü Burundi Devlet Lideri Nkurunziza’nın Doğu Afrika Topluluğu (EAC) Doruğu için Tanzanya’ya gittiği sırada gerçekleşmişti.
2015 BURKİNA FASO DARBESİ
Burkina Faso’da 2015’te Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı, başşehir Vagadugu’da düzenlenen kabine toplantısını basarak süreksiz Devlet Lideri Michel Kafando, Başbakan Yakub İshak Zida ve bakanları rehin almasınının akabinde hükümet feshedildi ve idareye el koyuldu.
Darbeciler, ülke idaresine el koyduklarını açıklamalarının akabinde sokağa çıkma yasağı duyuru etti ve ülkeye giriş çıkışları kapattı.
Darbenin Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı içinde yer alan, devrik önder Blaise Compaore yanlıları tarafından yapıldığı argüman edildi.
Burkina Faso’da Ekim 2014’te, 1987’de iktidara gelen Compaore’nin, tekrar aday olmasına imkan tanıyan anayasa değişikliği tasarısı krize neden olmuş, tasarıya karşı çıkanlar sokakları savaş alanına çevirmişti.
Compaore, protestolar üzerine 1 Kasım 2014’te istifa etmek zorunda kalmış ve Fildişi Kıyısı’na sığınmıştı. Kriz, 16 Kasım’da Michel Kafando’nun bir yıl olarak öngörülen geçiş devrinin devlet lideri olarak seçilmesiyle sona ermişti.
NİJER’DE DARBEYİ DEVLET LIDERI DUYURDU
Nijer’de 18 Aralık 2015’te Devlet Lideri Mahamadou Issoufou, ülkesinin darbe teşebbüsüne maruz kaldığını ve çok sayıda üst rütbeli subayın tutuklandığını açıkladı.
1960 yılından bu yana çok sayıda darbeye maruz kalan ülkedeki teşebbüsün başkanlık seçimlerinden evvel gerçekleşmesi dikkati çekmişti.
Güney Sudan’da darbe teşebbüsü iç savaşa yol açtı
Sudan’dan ayrılarak 9 Temmuz 2011’de bağımsızlığını duyuru eden Güney Sudan’da Aralık 2013’te yaşanan darbe teşebbüsü iç savaşa yol açtı.
Güney Sudan Devlet Lideri Salva Kiir’in, yardımcısı Riek Machar’ı Temmuz 2013’te vazifeden almasıyla birlikte Macher ve ona bağlı kuvvetler darbe teşebbüsünde bulundu.
Darbe teşebbüsü, ülkedeki iç dinamiklerin de tesiriyle birlikte iki büyük kabile olan Dinka ve Nuerler ortasında etnik temelli bir iç savaşa dönüştü.
Kiir ve iktidarı elinde bulunduranların Dinkalara, Machar ve etrafındakilerin ise Nuerlere mensup olması çatışma ve arbedelerin topyekun bir savaşa dönüştürülmesine kapı araladı.
2018 yılında son bulan iç savaşta binlerce insan hayatını kaybetti, yüz binlerce kişi yerinden oldu.
DARBEYİ ATLATAN JAMMEH ASKERİ MÜDAHALEYLE ÜLKEYİ TERK ETTİ
2014’te Gambiya’nın başşehri Banjul’da başkanlık sarayı eski kumandanlarından Lamin Sanney liderliğinde Devlet Lideri Yahya Jammeh’e Paris’te yılbaşı tatilinde olduğu sırada darbe teşebbüsünde bulunuldu.
Sanney liderliğindeki 7-8 kişilik bir küme sabaha karşı başşehir Banjul’daki başkanlık sarayını işgale teşebbüs etti. Hadisede kümeyle başkanlık sarayı muhafızları ortasında çıkan çatışmada darbe teşebbüsünde bulunan Sanney dahil tüm küme üyeleri etkisiz hale getirildi. Hücumda başkanlık sarayını koruyan 5 askerin de çatışmada öldüğü söz edildi.
Öte yandan, ülkede Aralık 2016’da düzenlenen devlet başkanlığı seçimini kaybeden Jammeh, koltuğu bırakmak istememesi nedeniyle ülkede siyasi krize yol açtı.
Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğundan (ECOWAS) oluşan bir heyet, Gambiya’da yapılan askeri müdahaleyle, Jammeh’e geri adım atması için müddet tanındı. Jammeh daha sonra ailesiyle ülkeden ayrılarak Gine’ye sürgüne gitti.
ÇAD’DA İSYANCILAR BAŞARISIZ OLDU
Çad’da 1990 yılında darbe ile iktidara gelen Devlet Lider İdris Debi’ye 2013’te isyancı bir küme ona karşı düzenlediği darbe teşebbüsünde asker tarafından engelledi.
Darbe teşebbüs sırasında asker ile isyancılar ortasında çıkan çatışmalarda 4 asker ve en az 10 sivil hayatını kaybetti.
Teşebbüs sonrasında iki general ve birtakım muhalif isimler darbenin gerisinde olduğu gerekçesiyle tutuklandı.
Hürriyet
