Diyarbakır’ın Çınar ilçesi yakınlarındaki 3 bin yıllık Zerzevan Kalesi’nde 100 istekli gençle yürütülen hafriyat çalışmasıyla tarih gün yüzüne çıkarılıyor. İlçeye 13 kilometre uzaktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında bulunan, Roma İmparatorluğu devrinde “askeri yerleşim” olarak kullanılan kale, UNESCO Dünya Mirası Süreksiz Listesi’nde yer alıyor.
Kalede, Kültür ve Turizm Bakanlığı koordinesinde Valilik, Türkiye İş Kurumu, Diyarbakır Müzesi, Büyükşehir Belediyesi, Çınar Kaymakamlığı, Türkiye Seyahat Acentaları Birliği, Dicle Üniversitesi, Karacadağ Kalkınma Ajansı ve Safir Tuz’un dayanağıyla 6 yıldır hafriyat çalışmaları sürdürülüyor.
Kültür ve Turizm ile Gençlik ve Spor bakanlıklarının iş birliğiyle yürütülen “Genç Gönüllüler Projesi” kapsamında, Zerzevan Kalesi’ndeki hafriyat ve onarım çalışmalarına, Türkiye’nin birçok farklı üniversitesinden arkeoloji, sanat tarihi, mimarlık, onarım ve konservasyon kısmı öğrencileri ile mezunları katılıyor.
38 üniversiteden 100 istekli hafriyat çalışmalarında
Yaklaşık 60 dönümde 12-15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metrelik gözetleme ve savunma kulesi, kilise, idare binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, yer altı ibadethanesi, sığınak, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı bulunan kale, yürütülen hafriyatla tarihe ışık tutuyor.
Hafriyat Heyeti Lideri Doç. Dr. Aytaç Coşkun, AA muhabirine, proje kapsamında kaledeki çalışmalara bu yıl birinci kere istekli gençleri kabul ettiklerini anlatarak, “Türkiye’nin 38 üniversitesinden 100 istekli, Zerzevan Kalesi’nde yıl sonuna kadar çalışacak.” dedi.
Gönüllülerin, hafriyatın yapılma metotlarından hafriyat konutundaki çalışmalara kadar birçok alanda bilgi ve deneyim edindiğini belirten Coşkun, “Gençler hem bölgenin, Diyarbakır’ın ve Zerzevan Kalesi’nin tarihini öğreniyor hem de bu tarihin ortaya çıkmasına katkıda bulunuyor.” diye konuştu.
Hafriyatta yer alan Şevval Parıltı da Ankara Üniversitesi Klasik Arkeoloji Kısmı’ndan mezun olduktan sonra Ege ve Akdeniz’de bazı çalışmalara katıldığını lisana getirdi. Zerzevan Kalesi’nin kıymetli bir ören yeri olduğunu tabir eden Işık, projede yer almanın kendisine büyük artılar sağladığını vurguladı.
Arkeolojiye her alanda dokunabilmenin çok büyük memnunluk olduğunu belirten Işık, “Zerzevan Kalesi, Roma İmparatorluğu’nun doğudaki hudut garnizonu. Bu türlü bir coğrafyada bulunmak çok değerli. Daha evvel Zerzevan Kalesi’ni ziyaret için gelmiştim. Artık de kalenin tarihini ortaya çıkarabilmek için bu projede yer alıyorum. Geldiğim günden beri çok farklı kültürlerle, çok farklı ömürlerle karşılaşıyorum. Bu benim için çok farklı bir heyecan.” sözlerini kullandı.
Yapıtlara dokunmak farklı bir his
Düzce Üniversitesi Arkeoloji Kısmı’ndan mezun Leyla Ateş ise daha önce Azerbaycan’da bir hafriyat çalışmasında yer aldığını, Türkiye’de ise birinci tecrübesini Zerzevan Kalesi’nde yaşadığını bildirdi.
Bu hafriyat çalışmasında yer almaktan duyduğu memnunluğu lisana getiren Ateş, şunları kaydetti:
“Kalede herkes işini çok hakkaniyetli ve dikkatlice yerine getiriyor. Onlarla bir arada olmak memnunluk veriyor. Üniversitede gördüğümüz daima teorik kısmıydı. Burada uygulamalı görüyoruz. Bulduğumuz yapıtlara dokunmak bizim için çok farklı bir his. Burada bulunmak bizlere o periyodu hissettiriyor. Zerzevan Kalesi’nin 3 bin yıllık tarihini araştırmak beni heyecanlandırıyor.”
Adnan Menderes Üniversitesi Arkeoloji Kısmı 1. sınıf öğrencisi Veysel Kartop da bir devir okula gittiklerini, Kovid-19 sürecinden ötürü eğitimlerden uzak kaldıklarını anlattı.
Kartop, “Arazideki işlerimiz bittikten sonra hafriyat meskeninde de derslerimiz oluyor. Hafriyat alanının ve hafriyat meskeninin ortamını görmek, birinci sınıf öğrencisi için çok hoş bir şey. Hafriyat sonucu ortaya çıkardığımız buluntuları hocalarımızla birlikte yorumluyoruz. Çocukluğumdan beri Roma kültürüne hayranım. Buraya gelmek benim için çok büyük fırsat ve çok büyük bir talih.” diye konuştu.
Zerzevan Kalesi
Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikte kayalık zirvede bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara ortasında stratejik bir noktada yer alıyor. Yerleşim pozisyonu prestijiyle bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde geniş bir alanı denetim altında tutan, Roma hudut garnizonu olan kale, Romalılar ve Sasaniler ortasında büyük gayretlere sahne oldu.
Zerzevan Kalesi’nin tarihi, Asur devrine (MÖ 882-611) kadar gidiyor. Roma devrinde MS 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edildi ve 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanıldı. Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios (MS 491-518) ve Justinianos (MS 527-565) devirlerinde onarılarak, kimileri ise yine inşa edilerek mevcut haline getirildi.
Hürriyet