Azerbaycan ile Ermenistan arasında Ermeni işgali altında bulunan Karabağ nahiyesi ihtilafı sürerken, 12 Temmuz’da hudut yerinde patlak veren çatışmalar iki ülkeyi tekrar savaşın eşiğine getirdi. Azerbaycan’ın Tovuz vilayetinde karşılıklı topçu ateşi formunda devam eden çatışmalarda geçtiğimiz 5 günde iki taraftan yaklaşık 20 er hayatını kaybetti. Çatışmaların neden artık patlak verdiği ise karşılık arıyor.
1. Azerbaycan-Ermenistan hududunda çatışma nasıl başladı?
Bakü’nün açıklamasına nazaran birinci top ateşi, 12 Temmuz sabaha karşı açıldı. Hududun öbür tarafındaki Ermeni birliği Tovuz yerinde konuşlanan Azeri mevzilerini maksat aldı. Bu birinci akın üzerine Azerbaycan komandoları Ermeni topçu bataryasını susturmak için karşı akın düzenledi. İhtilaflı Karabağ kesiminden uzakta bulunan Tovuz kesimine birinci saldıran tarafın Azerbaycan tarafı olamayacağı, Rus askeri eksperleri tarafından da kabul ediliyor.
2. Çatışmalara sahne olan Azerbaycan’ın Tovuz kesiminin değeri nedir?
Azerbaycan’ın Tovuz ili, iki memleket arasındaki Karabağ cephe hattının yaklaşık 200 km kuzeyinde nokta alıyor. Nahiyenin stratejik değeri Azerbaycan’ın Gürcistan üzerinden Türkiye ve Avrupa’ya irtibat noktası olması. Bu ortamdan Kars-Tiflis-Bakü demiryolu ve karayolunun yanı sıra Türkiye’ye doğalgaz sağlayan TANAP boru hattıyla Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı geçiyor. Ortama rahatlıkla Azerbaycan’ın can damarı denebilir.
3. Ermenistan, cephe hattı konumuna neden huduttaki nahiyeleri amaç aldı?
12 Temmuz tansiyonunun Ermenistan’ın provokasyonu neticesinde tetiklendiği dikkate alındığında Erivan’ın denetimli tansiyon peşinde olduğu sonucuna varılabilir. Tovuz nahiyesindeki Azerbaycan-Ermenistan hududu, daha Sovyetler Birliği periyodunda belirlenmiş iki memleket sonu. Azerbaycan’ın burada Ermenistan içlerine ilerlemesi durumunda Ermenistan tarafından işgalci devlet ilan edilmesinin yolu açılıyor. Böylelikle Ermenistan, Rusya ile aralarında bulunan Kolektif Güvenlik Itilafı Örgütü mutabakatının tüzüğü gereği Moskova’yı yardıma çağırabilir.
4. Patlak veren çatışmalara Rusya’nın yansısı ne oldu?
Rusya, 12 Temmuzda patlak veren çatışmalarda taraf olmadığını her fırsatta lisana getirmeye ihtimam gösteriyor. Çatışmaların 2. gününde Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın, taraflara itidal davetinde bulunmasının akabinde evvelki gün Moskova, taraflar arasında arabulucu hizmetini üstlenmeye hazır olduğunu Rus Dışişleri Sözcüsü Maria Zaharova ile ilan etti. Argümanlara nazaran Rusya önderi Vladimir Putin, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ı Rusya’nın Karadeniz kıyısındaki Soçi kentine davet ederek üçlü tepe hazırlıkları yapıyor. Aliyev ile Paşinyan son olarak 14-16 Şubat 2020 tarihinde Almanya’da gerçekleşen Münih Güvenlik Konferansı’nda bir araya gelmişti.
İlham Aliyev
Nikol Paşinyan
Vladimir Putin
5. Avrupa Birliği ve ABD buhranla ilgili nasıl bir tavır aldı?
Avrupa Birliği (AB), Ermenistan ile Azerbaycan arasında çatışmalar çıkmasından tedirginliğini lisana getirdi. Tarafların derhal ateşkes ilan etmesi gerektiği vurgulanan AB bildirisinde çatışma kesimine tıpkı Ukrayna ile Rusya ihtilafında olduğu üzere Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT) gözlemcileri yerleştirilmesi önerildi. ABD Dışişleri Bakanlığı ise geçtiğimiz günlerde taraflara itidal davetinde bulundu.
Azerbaycan-Ermenistan cephesi dün sakindi
Ermenistan’ın Azerbaycan’ın Tovuz kesimine saldırmasıyla 12 Temmuzda başlayan çatışmaların dün nispeten durulduğu haber verildi. Azerbaycan Savunma Bakanlığı’nın resmi internet sitesinde yayınlanan günlük durum açıklamasında durumun gergin kalmaya devam ettiği, lakin çatışmaların azaldığı vurgusu yapıldı. Son 24 saate Ermeni tarafının 97 kere ateşkesi bozduğu belirtilerek, “Ermenistan tarafı mevzilerimize yönelik umumide topçu ateşi açıyor. Ateşkes Tovuz ile Gedabey bölgeleri cephe hattında 97 kere ihlal edildi. Cuma günü sabah saatlerinden itibaren yerleşim ünitelerine ateş açılmadığını söyleyebiliriz. Hudutta gergin durum devam etmesine karşın silahlı çatışmaların azaldığı kaydedilebilir” dendi.
Azeri ve Ermeni göstericiler Londra’da birbirine girdi
İngiltere’nin başşehri Londra’da Azeri ve Ermeni göstericiler arasında kargaşa çıktı. Ermenistan ve Azerbaycan arasında 12 Temmuz’dan beri tırmanan tansiyonu protesto etmek isteyen kümeler dün Londra’da aksiyon düzenledi. Karşı zıdda gelen iki küme arasında arbede çıktı. İki kümenin birbirine girdiği anlar toplumsal medyada paylaşılan görüntülerde görüldü.
(Nerdun HACIOĞLU)
‘O KESIME ATAK TESADÜF DEĞİL’
Hürriyet’e konuşan kesim mütehassısları Ermenistan’ın saldırdığı Toyuz yerinin güç yolları için kritik değerine dikkat çekiyor. Prof. Dr. Toğrul Ismayıl’a nazaran, Ermenistan’ın son yıllarda doğalgaz ticaretini kıymetli orantıda arttıran Azerbaycan ve Türkiye için kelam konusu kritik kesime saldırması tesadüf değil.?
Ermenistan’ın saldırdığı Azerbaycan’a bağlı Tovuz kesiminin, devletin iktisat ve güç konusunda en stratejik geçiş noktalarından biri olması dikkat çekiyor. Hürriyet’e konuşan ortam kompetanı Prof. Dr. Toğrul İsmayıl, Ermenistan’ın Azerbaycan’ın ekonomik damarını denetim altına almak ya da zarar vermek peşinde olduğunu söyledi.
TİCARETTE KIYMETLI ARTIŞ
Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP), Güney Kafkasya Boru Hattı, Bakü-Supsa Petrol Boru Hattı, Bakü ve Tiflis-Ceyhan Boru Hattı’nın geçtiği Tovuz kesimine yönelik atakların tesadüf olmadığını söyleyen Ismayıl, “Ermenistan, daha evvel etnik azınlıklar gerekçesiyle Karabağ’a hücum düzenlemeyi bahane ediyordu ama bu sorunun Dağlık Karabağ ile uzaktan yakından alakası yok. Burada Ermenistan’ın direkt Azerbaycan topraklarına tecavüzü var. En kıymetli gayelerden biri güç yollarının denetimini sağlamak. Güç hatlarına yönelik bu taarruzun tesadüf olduğunu düşünmüyorum. Bilhassa de son yıllarda Türkiye ve Azerbaycan’ın doğalgaz ticaretini kıymetli orantıda arttırdığı bir periyotta. TANAP yalnızca Türkiye’yi değil Avrupa’yı da ilgilendiren, Avrupa’nın güç kaynaklarını çeşitlendiren bir husus. Kesimde güç yollarının yanı sıra kıtaları birbirine bağlayan ve Ermenistan’ı dışlayarak inşa edilen Bakü-Tiflis-Kars demiryolu bulunuyor. Azerbaycan’ın bu kadar stratejik bir nahiyeyi vurma kararını tek başına alacak bir güce sahip olduğunu düşünmüyorum” dedi.
Ermenistan’ın değerli güç hatlarının bulunduğu Tovuz yerine saldırmasının Türkiye ve Azerbaycan arasındaki gaz ticaretinin arttığı periyotta gerçekleşmesi değerli bir husus. Güç Piyasaları Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) 2019 dal raporuna nazaran, Türkiye’nin Azerbaycan’dan doğalgaz ithalatının tüm ithalat içindeki behresi yüzde 21.20 seviyesine yükseldi. Kelam konusu nispet 2017’de yüzde 11.8, 2018’de ise yüzde 14.97’ydi.
GÜÇ İTHALATI
Türkiye’nin Rusya’dan boru hatlarıyla ithal ettiği doğalgazın nispetindeki düşüş ise epeyce çarpıcı. EPDK raporuna nazaran, Rusya’nın ithalat üleşi 2017 yılında yüzde 51.93, 2018’de ise yüzde 47.02 oldu. Lakin bu nispet 2019’da yüzde 33.61’e kadar geriledi. EPDK’nin 2020 Nisan’da yayınladığı bölüm raporuna nazaran, Azerbaycan’ın Türkiye’ye ithal ettiği doğalgazın yekun ithalat içindeki behresi yüzde 34.80 oldu. Rusya’nın sattığı gazın nispeti ise yüzde 17.86’ya kadar geriledi. Türkiye’nin son süreçte Azerbaycan’dan doğalgaz alımını kıymetli nispette arttırması Tovuz yerinin Türkiye’nin güç gereksinimini karşılama açısından kritik bir yer olduğu formunda yorumlanıyor.
Bayburt Üniversitesi talim üyesi Dr. Ramin Sadıgov iseAzerbaycan’a saldıran Ermenistan’ın Rusya ile şimdiki ilgilerini kıymetlendirdi. “Rusya ve Ermenistan arasındaki ilginin boyutu, Azerbaycan ile Rusya arasındaki ilgiden kapsam ve boyut olarak çok daha farklı. Ermenistan hiçbir kaynağı olmayan ve üretmeyen yoksul bir devlet, ekonomik, askeri ve kültürel olarak Rusya’ya çok bağlı bir konumda” tabirlerini kullanan Sadıgov şunları söyledi:
ERİVAN RUSYA’YA BAĞIMLI
“Rusya’nın bu bağımlılık önünde memlekette elde ettiği askeri imtiyazlar var. Kolektif Güvenlik Mutabakatı Örgütü’nün üyesi olan Rusya, birebir örgütün üyesi Ermenistan’daki askeri teknolojisini mütemadi olarak yeniliyor. Son devirde Paşinyan’ın devletteki Rus askeri varlığından rahatsız olduğu cephesindeki icmallere katılmıyorum. Ermenistan’ın deyim yanındaysa Rusya’nın vilayeti diyebileceğimiz kadar Rusya’ya bağımlı bir memleket olduğunu düşünüyorum”. Sadıgov, ortamdaki güç hatlarının, atağın stratejik kıymetini artırdığına da dikkat çekti.
(İlker SEZER)
Hürriyet
