Moldova’da yaşayan halk her gün ailelerinden, arkadaşlarından vefat haberleri duymaya o kadar alışmış ki, gelişmiş Batı Avrupa ülkeleri olağanlaşma sürecine geçerken, bu ülkede hayatını kaybedenlere neredeyse sıradan bir olaymış üzere bakılıyor. En berbatı de bu trajediye bir tahlil getirebilecek adımların şimdi atılmamış olması.
Londra’da yaşayan Moldovalı bir muharrir olan Paula Erizanu’nun Guardian gazetesi için kaleme aldığı yazıda anlattıkları, ülkedeki koronavirüs çabasını gözler önüne seriyor:
“Çoğu Batı Avrupa ülkesi, öncelikli olarak sıhhat çalışanlarını çoktan aşıladı. Aşı üretimiyle ilgili sıkıntılar, aşıların temininde zahmetler yaratıyor olsa da bu ülkeler ikinci doz aşılamaya geçmiş durumdalar. Bunun yanında, Avrupa’nın en yoksul ülkesi olan Moldova, aşı almaya gücü yetmediği için şimdi tek bir aşı yapamadı.”
Moldova’da şu ana kadar aşılama çalışmasının olmaması büyük bir sorun. Fakat hadiselerin her gün arttığı gerçeğini göz önünde bulundurursak ülkedeki asıl sorun, sıhhat sistemi ve hastanelerin durumu… Moldova’daki hastaneler, makûs ekonomik duruma paralel olarak bakımsız ve teknolojik açıdan yetersiz seviyede. Üzerine bir de salgınla uğraşın getirdiği yük binince, Moldova sıhhat sistemi adeta alarm veriyor.
Erizanu’nun bu mevzuda anlattıkları epeyce dikkat cazip: “Hastanelerdeki hastaların geçen yıl bahar aylarında yayınlanan görüntüleri tüyler ürperticiydi. Isıtmanın ve pak suyun olmaması şartların ne kadar vahim olduğunu gözler önüne serdi. Hatta hastane tuvaletinde bir vatandaş hayatını kaybetti. Hami ekipmanı olmayan işçi saatlerce ona yaklaşmaktan korktu. En sonunda, hayatını kaybeden öbür bir koronavirüslü vatandaşa sarılan battaniyeyi çıkarıp üzerine örttüler ve cansız vücudunu taşıdılar.”
Koronavirüs semptomlarını hafif gösteren bireylerin test yaptıramadığını da söyleyen Erizanu şöyle devam ediyor: “Covid hastanelerinde vazife yapan sıhhat çalışanları teste tabi tutulan tek sıhhat vazifelileri. Dahası, babam ve büyükannem tipik Covid-19 semptomlarının birçoğunu gösterir şekilde ciddi hasta olsalar da testleri negatif çıktı. Zira yalnızca bir sefer test yaptırabildiler. O testler de ne kadar inançlı, ne kadar yanlışsız sonuç veriyor, bilemiyoruz.”
NEDEN AŞI GELMİYOR, MOLDOVA’DA NELER OLUYOR?
The Economist bünyesinde bulunan ve milletlerarası kurumlara ülke dataları bazlı rehberlik hizmetleri sunan Intelligence Unit’in analistlerinden Agathe Demarais, bu hususta en kapsamlı çalışmalardan birini yaptı. Bu çalışmada dünyanın aşı üretim kapasitesine ve bu aşıların insanların koluna vurulmasını sağlayacak sıhhat alt yapısına, ülkelerin nüfuslarına ve alım güçlerine bakıldı.
Bulguların birçok varsayım edileceği üzere güçlü ve fakir ülkeler ayrımına işaret ediyor. Bilhassa ABD ve İngiltere, aşı geliştirmeye yatırım yapabilen ve sipariş listesinde öne geçebilen ülkeler olarak şu anda sağlam bir aşı stokuna sahip. Çabucak artlarından İsrail, Kanada ve Avrupa Birliği’nden birtakım ülkeler geliyor. Düşük gelir kümesindeki ülkelerin birçoklarında şimdi aşılama başlamadı. Bu durum büyük bir ‘aşı milliyetçiliği’ kavramını da ortaya çıkarıyor.
Düşük gelir kümesindeki ülkelerin başında gelenlerden biri de Moldova…
Pekala Moldova’da ‘Koronavirüs Savaşı’nda bugüne kadar neler yapıldı? Halk ne üzere durumlarla karşı karşıya kaldı?
3,5 milyon nüfuslu Moldova’da birinci koronavirüs olayı 8 Mart 2020 tespit edildi. Virüs nedeniyle birinci vefat ise 18 Mart’ta kayda geçti. Ülkede, nisan ayında 100’ün altında seyreden günlük olay sayısı, mayıs sonunda 200’ü geçmiş, haziranın ortasında 500’e yaklaşmış ve haziranın sonuna yanlışsız düşüşe geçmişti. Özetle başlarda bir dalgalanma kelam konusuydu lakin sonra durum daha da berbatlaştı.
Günlük hadiseler Temmuz 2020 ortasında tekrar yükselmeye başladı. 1.570 olay tespit edildi ve 21 kişi hayatını kaybetti. Bu ölümlerden sonra başşehir Kişinev’de 21 Kasım’da halka açık alanlarda maske zorunluğu getirildi. Artık yavaş yavaş durum daha ciddileşiyor ve tedbirler alınmaya başlıyordu.
1 Ekim’den itibaren bölgelerin salgın durumuna nazaran ‘yeşil, sarı, turuncu ve kırmızı’ya ayrılmasına yönelik uygulama kararı alındı. ‘Kırmızı’ olarak belirlenen bölgelerde sıhhat alanında fevkalâde hal ilan edilirken, salgına karşı önlemler sıkılaştırılıyor, kelam konusu liste iki haftada bir güncelleniyordu. Artık de durum pek farksız değil. Önlemlere devam ediliyor fakat en değerlisi Moldova halkı tüm dünya üzere aşı olmak istiyor.
Kanada’nın Montreal kentinde yaşayan Moldovalı bir radyoloji teknisyeni olan Alecu Matraguna’nın Guardian’a yaptığı açıklamalar durumu özetler nitelikte:
“Annem 61 yaşında ve Moldova’da 30 yıldan fazladır çocuk hekimi olarak vazife yapıyor. En son konuştuğumuzda 53 binden fazla sıhhat işçisinin ne vakit aşı olacaklarına dair hiçbir fikirlerinin olmadığını söyledi. Kanada sıhhat sisteminin bu kadar iyi işlediğini görmekten memnunum, fakat Moldova’da bir sağlıkçı olarak misyon yapan annemden evvel aşı olduğum için de çok üzgünüm.”
Şu ana kadar Moldova’da toplam koronavirüs hadise sayısı 179 bin. 23 Şubat prestijiyle günlük yeni hadise sayısı ise 1133. Toplam iyileşenlerin sayıları 163 bin, 3 bin 823 kişi de hayatını kaybetti. Şimdilik genel tabloya bakacak olursak çok da karamsar olmaya gerek yok biçiminde yorumlanabilir lakin 23 Ocak’tan itibaren olay sayılarında önemli artışlar gözlemleniyor.
ÜLKEDE HANGİ ÖNLEMLER ALINDI?
Koronavirüsün başlarında yaşadıkları konutların dışında bulunan vatandaşlara, yanlarında kimlik kartı yahut kimlik bilgilerini doğrulayan öteki bir doküman bulundurma mecburiliği getirildi.
Bulaş riskinin süratli devam etmesinden ötürü, halka açık yerlerde iki şahıstan büyük kümelerin bir ortada bulunması yasaklandı.
30 Mart – 17 Nisan 2020 tarihleri ortasında tüm kamu kurumları tatil edildi. Artık ise duruma nazaran tekrar bu tip kararlar alınıyor. Bilhassa sıhhat ve ulusal güvenlik kurumları hariç…
En dikkat çeken ise geçtiğimiz nisan ayında besin, eczacılık ve hijyenik eserler hariç, öteki tüm eserlerin online ticaretinin durdurulması oldu.
Tüm bu kısıtlamaların kimileri esnetildi kimileri da devam ediyor.
BİRÇOK ÜLKE VE MİLLETLERARASI KURULUŞTAN YARDIM
Pandemi ile uğraşta, Moldova devletine birçok ülkeden ve milletlerarası kuruluşlardan tıbbi aygıt, ekipman dayanağı yapılacağı duyuruldu ve harekete geçildi.
ABD, laboratuvarların kapasitelerini ve riskli durumlarda irtibatı güçlendirmek için gereç takviyesi yaptı.
Moldova’nın o sırada vazifede olan Cumhurbaşkanı Igor Dodon koronavirüsle çabada Türkiye’nin tıbbi ekipman yardımı yapacağını duyurmuştu. Ardından Türk İşbirliği ve Uyum Ajansı Başkanlığı (TİKA) gerekli tıbbi materyal yardımında bulundu.
Çin hükümeti koronavirüs test kiti yardımı yaptı. Ayrıyeten, Çin-Avrupa Teknik Ekonomik İşbirliği Derneği de, Moldova’ya 500.000 Çin yuanı bedelinde müdafaa tulumları ve medikal eldivenlerden oluşan bir tıbbi ekipman yardımı gerçekleştirdi.
Dünya Sıhhat Örgütü, sıhhat çalışanları için 2.500 test kiti ve muhafaza ekipmanı sağladı.
Japonya, salgınla gayrette tedavi maksatlı kullanılan ilaçların klinik araştırmalarını yürütmeye yönelik milletlerarası uğraşları güçlendirmeye yardımcı olmak için ‘Avigan’ ilacını Moldova’ya fiyatsız olarak gönderdi.
AB KOMİSYONU’NA ‘DESTEK’ MEKTUBU
Geçtiğimiz ocak ayında AB Kurulu Sözcüsü Ana Pisonero, günlük basın toplantısında, üye 13 ülkeden bilhassa ‘Doğu Paydaşlık Ülkeleri’ olan Azerbaycan, Belarus, Ermenistan, Gürcistan, Moldova ve Ukrayna‘ya Covid-19 aşısı konusunda takviye talep eden bir mektup aldıklarını açıklamıştı. Mektubun AB Kurulu tarafından değerlendirildiğini belirten Pisonero, “Batı Balkanlar, doğu, güney ve daha ötesindeki yakın komşularımıza nasıl yardım edebileceğimizi araştırıyoruz” tabirini kullanmıştı. Mektupta en dikkat cazibeli olan kısım ise “söz konusu ülkelere yardım edilmemesi durumunda AB’nin hudut güvenliğinin de sağlanamayacağına” vurgu yapılmasıydı.
Farklı olan ise yaklaşık 450 milyon nüfuslu AB’nin, opsiyonlar dâhil olmak üzere, BioNTech/Pfizer ile 300 milyon, AstraZeneca ile 400 milyon, Sanofi-GSK ile 300 milyon, Johnson&Johnson şirketiyle 400 milyon, CureVac ile 405 milyon, Moderna ile 160 milyon doz Covid-19 aşısı almak için kontrat imzalamış olması. Ancak hâlâ birtakım ülkelerde aşılamaya geçilmedi.
Moldova hükümeti birinci doz aşıların mart ayı bitmeden temin edileceğini ön görse de şimdi bir gelişme yok. İşin değişik tarafı Ukrayna, Gürcistan ve Ermenistan da misal bir durum içinde. Bu durum, Dünya Sıhhat Örgütü Lideri Tedros Adhanom Ghebreyesus’un “Avrupa’nın aşı dağıtımındaki ahlaki başarısızlığı” sözlerindeki gerçekliği gözler önüne seriyor.
ESKİ CUMHURBAŞKANI DODON: “SPUTNİK V’İ DENEYEN BİRİNCİ MOLDOVALI OLMAK İSTİYORUM”
Rusya, genel kullanım için koronavirüs aşısını duyuran birinci ülke ve aşıya da 1957’de fırlattığı birinci uydusu Sputnik’in ismini verdi. Lakin şeffaflık eksikliği hem Rusya’da hem de ülke dışında aşıya kuşkuyla yaklaşılmasına neden oldu. Bir müddet sonra rüzgar aksine yanlışsız esti ve bu algı kırıldı. Sputnik V’e olan itimat gün geçtikçe arttı. Hatta eski Devlet Lideri Igor Dodon, Sputnik V’i üzerinde deneyen birinci Moldovalı olmak istediğini söylemişti.
Eski Moldova Cumhurbaşkanı Igor Dodon
Dodon, Facebook hesabından yaptığı açıklamada, “Halihazırda test sürecinden geçen aşı konusunu Rus meslektaşlarımla görüştüm. Aşıyı Moldova’da anlattığımda bu bahse kuşkuyla yaklaşan çok sayıda bireye rastladım. Bu yüzden Rus aşısını deneyecek birinci Moldova vatandaşı olmaya hazır olduğumu size bildirmek istiyorum” sözünü kullanmıştı. Bunu, ülkenin tüm vatandaşları için yaptığını lisana getiren Dodon, aşının en kısa müddette Moldova’ya sağlanmasını beklediğini kaydetmişti.
TÜNELİN SONUNDA IŞIK GÖRÜNMÜYOR
Moldova, 2020 yılı boyunca vatandaşlara yahut küçük işletmelere neredeyse hiç mali yardım sağlamayan birkaç Avrupa devletinden biri. Yaşanan krizlerden sonra Moldova idaresinin istifa etmesiyle ülkede bir de seçim süreci yaşandı. Aralık 2020’de Dodon’un yerine cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturan Dünya Bankası Ekonomisti Maia Sandu, Romanya’dan 200 bin doz aşı bağışı ve Avrupa Birliği’nden 15 milyon euro’luk kriz hibesi kelamı aldığını bildirdi.
Siyasi değişim sonrası kitlesel bir aşılama programının nasıl uygulanacağı merak konusu lakin tünelin sonundaki ışık şimdi görünmüyor üzere.
Kaynak: Our Word in Veri, Guardian,The Economist Ingelligence Unit, BBC, BBC Türkçe, CNN, Euronews, Sputnik News, Anadolu Ajansı
Hürriyet
