Malum, eski İstanbullular, Boğaziçi’nin mânen dört ulu kişi tarafından korunduğuna inanırlar. Aziz Mahmud Hüdâyî, Beşiktaşlı Yahya Efendi, Telli Baba ve Yûşâ Aleyhisselam’ın çevrelediği bu çizgi; Üsküdar-Beşiktaş-Rumeli Kavağı-Beykoz çizgisinde şekillenen hayatlardır. Meraklısı; tarih, tasavvuf, edebiyat, şiir ve müziğin iç içe geçtiği ve İstanbul kent kitaplığında bir birinci olan çalışmamın ayrıntılarını iki kapak ortasından takip edebilirler, dedikten sonra kentin izini sürmeye yeltenelim. Zira bu, kendi ruhunu tamamlamaya yönelik bir yürüyüştür. Ha, şunu da peşinen söyleyeyim: İşaret edeceğim yerlere şahsî araçlarıyla ulaşım sağlayacak olanlar vardır elbette; lakin bencileyin ‘akbil’ kullananlara nazaran tanım vereceğim. Başlayalım…
Lale: Hüdayi tekkesinden İstanbul’a bir armağan
Üsküdar, İstanbul’un neresinde oturursanız oturun, çarçabuk gelebileceğiniz bir ‘şehir.’ Merkezdeki gürültülü karmaşaya, kakafoniye aldırmayın ya da aldanmayın. Bu eski kapıyı sessizce açın ve yolunu takip edin sabırla. Marmaray yahut metro irtibatlarıyla bir biçimde buraya ulaştıysanız şayet; istikametiniz Hakimiyet-i Ulusala caddesi olsun. Yolun sağında, Yeni Valide Cami karşılayacak, Lale Devri’ne ışınlanmış hissedebilirsiniz kendinizi. III. Ahmed’in annesi Hatice Emetullah Sultan’ın “Uzaktan büyük bir kuş kafesi andıran” türbesinin yanından geçtiyseniz rotadan sapmadınız demektir.
Birazdan karşınıza Aziz Mahmud Hüdayi türbesini gösteren levhalar çıkacak. Artık bundan gayrısı kondisyonunuza kalmış; zira dik bayırı da aştıktan sonra Hüdayi’nin Külliyesi’ne ‘merhaba’ diyeceksiniz. “Sultanlara Sultanlık Eden Sultan” başlığının altında onun Tanzimat mimarîsiyle bezenmiş mescidi, türbesi işte karşınızda. 17. asrın bu büyük ismi, tasavvufta Celvetîlik diye isimlendirilen yolun hem yolcusu hem bekçisi. Kabaca, halk için Hak’la birlikte olma metodunun uygulayıcısı ve onun bu muhiti, yalnızca Osmanlı’da değil, Cumhuriyet Türkiye’sinde de uğrak ve hâlâ konuşan yerlerden olmuş. Bir de Reşat Ekrem Koçu’nun kaydına nazaran, lale merakı, Hüdayi tekkesinden yayılmış şehr-i İstanbul’a.
Yûşâ Zirvesi: İstanbul’un sükûnet bahçesi
Dört muhafızı, bir günde toplu taşımayla gezmek sanırım yorucu. Anadolu ve Avrupa yakasında iki, iki bulunan kentin sevgililerini yavaş yavaş ziyaret edebilirsiniz, hatırlatmış olayım. Haftaiçi Üsküdar’dan Anadolu Kavağı’na motor kalkıyor. Karadeniz’e giden hoşluğun keyfini çıkarmak için mükemmel bir tecrübe. Beykoz’a kadar bu yolla gittikten sonra buradan Yuşa’ya çıkan otobüslere binebilirsiniz. Osmanlı vaktinde da bin bir zahmetle varılan bu zirveden, yani Boğaziçi’nin kıyıya en yakın-yüksek yerinden, İstanbul’a bakmaksa
özel bir an olsa gerek.
Rivayete nazaran, Hazreti Musa’nın ardılı Yuşa Aleyhisselam, tarihî kayıtlara nazaran Kudüs’ü fetheden ve İsrailoğulları’na yurt olarak veren peygamber. Onun ‘iki denizin birleştiği yer’de anısı olduğu kesinlikle. İstanbulluların zihninde ‘17 metrelik peygamber’in bugünlere uzanan fotoğraflarıysa epey şenlikli. Bir öteki muhafız Yahya Efendi’nin keşfiyle açığa çıkan bu makam, III. Osman periyodu sadrazamlarından Yirmisekiz Çelebizade Mehmed Said Paşa’nın 1755’te buraya mescit kondurması ve türbedar tayin etmesiyle resmen İstanbulluların ‘kamusal alan’ına dahil edilir. Bundan sonrası, Neyzen Tevfik’in “Çıkarız Yuşa’ya doğru/Bu safa da çabadır…” çeşnisini sunar.
Telli Baba: Biraz gerçek, biraz düş
Şimdi… Biraz nefeslendikten sonra buraya nasıl geldiyseniz tıpkı tarzla meskeninize dönebilirsiniz. Lakin ‘ben daha gezerim, evelallah’ diyorsanız, Yuşa’nın önünden Anadolu Kavağı’na giden otobüsler geçiyor, bu bir. Orman havası almak istiyorsanız, takribi 30 dakikalık bir yürüyüş temposuyla kavağa varmak da mümkün, bu iki. Anadolu Kavağı’na geldiyseniz, komşusu Rumeli Kavağı’na kalkan motora binebilirsiniz. Sarıyer’in bu mahallesine ayak bastığınızda, Telli Baba’nın türbesini sorun, az biraz çıkacağınız yokuşun bitiminde Hazret, karşınızda olacak. Efsanesi, gerçeğinden daha fazla yer tutuyor İstanbul folklorunda. Kimdir, necidir sorularının net bir karşılığı yok ‘şimdilik.’ Lakin Muzaffer Ozak’a nazaran Kadirî tarikatının bir kolunda pir efendilerin taçları, yani başlarına sardıkları tarikat sarıklarının üzerine ‘gelin teli’ takılırmış. Burada metfun bulunan zat da tacına gelin telleri takmayı alışkanlık edindiğinden ismi ‘Telli Baba’ diye anılır olmuş. Türbede II. Mahmud’a ilişkin kitabeden hareketlr, onun 19. yüzyılda yaşadığını iddia edebiliriz. Bu ortada İstanbul’un sonu, son İstanbul, bu sebepten etrafı kadrajlamayı ihmal etmeyin.
Sana Yahya Efendi’den baktım aziz İstanbul!
Evet, Boğaziçi’nin rota üzerindeki son muhafızındayız. Saatlerinizi Rumeli Kavağı-Eminönü vapuruna nazaran ayarlayın, Beşiktaş iskelesinde inin. İstikametinizi Ortaköy istikametine çevirin, Yahya Efendi’nin külliyesi solunuzda kalacak. Evet, tekrar yokuştan çıkacaksınız; fakat tekkenin balkonundan, yani seyirlik terasından Boğaz’ın maviliğine baktığınızda ruhunuz çiçeklenecek, kesin. Aslında bütün kıssanın başladığı yerin sonundayız. Zira Yahya Efendi, Şehzade Mustafa’nın katledilmesine ses çıkarmasa, sütkardeşi Kanunî’ye küsüp; İstanbul’dan Beşiktaş’a gelmese, akabinde orta ara inzivaya çekilmek için Yoros Kalesi civarına gitmese, yüzyılları örten bu tılsımlı şaldan haberimiz olmayacaktı. Özetle Boğaz’ın Dört Muhafızı; kentin geçmiş fotoğraflarını, İstanbul’un geleneğini koruma ediyor, telaşlı vakitleri, incelikli vakitlere dönüştürüyor, bu saatleri tekrar işletiyor. Zira onlar daima orada… Pekala, sen neredesin sevgili okuyucu?
Hürriyet
