Evvelce kâğıt üzerinde iyi görünen birtakım ülkeler gerçek hayatta salgına karşı olan mücadelede sınıfta kalmış üzere görünüyor. Halbuki hazırlıklarında eksikler olduğu düşünülen öteki ülkeler ise çok daha iyi uğraş vermiş durumda.
KARŞILAŞTIRMA YAPMANIN ZORLUKLARI
ABD’deki Michigan Üniversitesi’nden global sıhhat uzmanı olan Prof. Dr. Elizabeth King, “Herkes tıpkı virüsle uğraşıyor, öyleyse ülkeler neden farklı yansılar veriyor?” sorusunu yöneltiyor.
Prof. Dr. King, 2020’nin başlarında birinci koronavirüs dalgasına verilen ulusal yansıları karşılaştıran ve kısa bir mühlet yayımlanan yeni bir kitabın editörleri ortasında yer alıyor. Kitaba, Asya, Avrupa, Afrika ve Amerika’daki 30 ülkeden 60 bilim insanı katkıda bulundu.
Memleketler arası karşılaştırmalar yapmak epeyce güç bir misyon. Çünkü ülkeler attıkları adımları kıymetlendirmek için farklı kriterlere başvurur.
Örneğin Belçika, kuşkulu Kovid-19 olaylarını mevt istatistiklerine dahil ederek, toplam can kaybı sayısını öteki ülkelerdekinden daha yüksek gösteriyor. Almanya ve Fransa, başından bu yana bakımevlerindeki kayıpları da toplama dahil ederken, İngiltere ise hastanede tedavi altında olanlara odaklanıyor.
Olay sayısını karşılaştırmak ise daha da sıkıntı. Test sayısı ne kadar artarsa, hadise sayısı da o kadar artar. Testlerin yaygınlığı ve test yapma kriterleri ülkelere nazaran farklılık gösteriyor.
Ayrıyeten ülkelerin demografik yapıları da göz önünde tutulması gereken bir öbür öge. İtalya’da nüfusunun beşte birinden fazlasını Kovid-19’a karşı daha riskli olarak görülen 65 yaş üstü oluşturuyor. Afrika’nın nüfusu çok daha genç ve dünyanın en genç nüfusa sahip 20 ülkesinin 19’u bu kıtada yer alıyor.
Yeniden de hükümetlerin attıkları adımların ve tahminen de daha değerlisi harekete geçme suratlarının salgının birinci dalgasının ülke bazında ortaya çıkan sonuçlar üzerinde derin tesirleri olduğu görülüyor.
SİYASET VE KOVİD-19
Prof. Dr. King ve birlikte çalıştığı bilim insanları, sırf ortaya çıkan sonuçları karşılaştırmanın ötesine geçerek, öteki ögelerin da halk sıhhati siyasetlerini nasıl etkilediğini anlamak istiyor.
İdare sistemi (demokrasi yahut otokrasi), resmi siyasi kurumlar (federal yapılar, başkanlık kurumları vs) ve devletin kapasitesi (sağlık sistemleri ve kamu idaresi üzerindeki kontrol) üzere ögelerin, ülkelerin Kovid-19’a verdiği yansıları şekillendirdiğini belirtiyorlar.
Örneğin Çin, Ocak 2020’de 50 milyon insanın yaşadığı Vuhan eyaletini büsbütün karantina altına almak üzere eşi gibisi görülmemiş bir adım attığında, otoriter rejimlerin Kovid-19’a karşı gayretlerinde demokrasilere nazaran avantaja sahibi olabileceğini savunanlar oldu.
Fakat İtalya başta olmak üzere Batı demokrasileri de kısıtlayıcı kararlar almaya başladıktan sonra tartışma da daha farklı bir yere kaydı.
SİYASİ SİSTEMLER
Her ne kadar otoriter idarelerin aldıkları önlemlerin daha az itirazla müsabakası beklenirken, bunların uygulanması ise farklı bir mevzu.
King, otoriter hükümetlerin halkın duyduğu itimadı aşındırmış olmaları halinde, bu taktiklerin de uzun vadede işe yaramayabileceğine belirtiyor. King, insanların kısıtlayıcı tedbirlere uymasını sağlamak için “bilgi akışı, devlete itimat ve kurumlara itimadın değerli olduğunu” tabir ediyor.
Rusya’nın salgına yansısının başlangıçta data eksikliği nedeniyle zayıf olduğuna dikkat çekiyor. Lakin son vakitlerde Rus hükümetinin bilgi akışını iyileştirdiğini ve salgının tesirlerini hafifletmeyi amaçlayan güçlü bir dizi toplumsal siyaset geliştirdiğini de kelamlarına ekliyor.
Fakat, BBC Rusça’nın yaptığı bir araştırma, şeffaflığın yetersiz olmasının, deneme süreci devam ederken yaygın olarak kullanılmaya başlanan aşının aktifliği konusu başta olmak üzere halkın itimadını olumsuz etkilemeye devam ettiğini ortaya çıkardı.
Prof. King, ne yazık ki, “aslında çok iyi bilgi akışına sahip olmayan birçok demokratik rejim gördüklerini” de vurguluyor.
Örneğin Brezilya Devlet Lideri Jair Bolsonaro, koronavirüse karşı yapılan ihtarları zayıflatan bildiriler verdi ve ülkede hadise ile can kaybı sayısının çok yüksek seviyelere ulaşmasından sorumlu tutuldu.
Kitabın editörleri ortasında yer alan Sao Paulo’daki FGV Üniversitesi’nde Prof. Dr. Elize Massard da Fonseca, FAPESP haber ajansına Bolsonaro’nun “bilimi hor gördüğünü” ve tam bir inkâr siyaseti uyguladığını söyledi.
Fonseca, “Brezilya, salgına tesirli bir biçimde başa çıkmak için çok iyi bir pozisyondaydı, lakin maalesef bunu başaramadı” dedi.
Ülkenin birtakım bölgelerinde sıhhat sistemi koronavirüs olaylarının ağır baskısı altındaydı. Fakat federal sistemin eyaletlere sıhhat hizmetleri konusunda tanıdığı geniş yetkiler sayesinde, mahallî idareler kendi başlarına kısıtlayıcı tedbirler almayı ve ekipman ile aşı tedarik etmeyi başardı.
ABD Lideri Donald Trump da virüsü hafife almakla suçlandı ve salgına nasıl reaksiyon verileceği konusunda öteki eyaletlerle görüş ayrılığı yaşadı.
Ekim ayında Kovid-19’a yakalandığında üç gece hastanede kaldıktan sonra, bunu mevsimsel grip salgınına benzetti ve bunun için ülkeyi kapatmaya gerek olmadığını ısrarla vurguladı.
TAKİP VE KARANTİNA PROGRAMLARI
Prof. Dr. King, sıhhat altyapısı zayıf olan birtakım ülkelerin, durum kötüleşene kadar beklemek yerine “salgına epey süratli bir halde tepki” vererek Kovid-19 ile başarılı bir halde baş edebildiklerini söylüyor?
“Maske takma ve toplumsal aralık üzere ilaç temelli olmayan, aktifliği kanıtlanmış tedbirlere ek olarak olayları takip etmek ve takviye (sunmak) için sağlam bir sistem uyguladılar.”
En çok örnek gösterilen ülkelerden Vietnam, hadiseleri çok başarılı bir biçimde takip edip karantina altına aldı. Bunun aksi niteliğindeki bir diğer başarılı örnek olan Güney Kore de maliyeti yüksek kitlesel test ve takip programıyla dikkat çekti.
Ebola salgınında önemli badireler yaşayan Batı Afrika ülkeleri de koronavirüsün ilerleyişini takip etmek ve izlemek için mahallî örgütlenmelerin dayanağını aldı.
Prof. Dr. King, salgının birinci dalgasında, evvelki salgınlardan ders çıkarılmasının, AIDS salgınına “çok yanlış” karşılık veren Güney Afrika’ya yardımcı olduğunu belirtiyor.
Fakat ülkedeki durum, kısmen geçen yılın sonlarında ortaya çıkan yeni çeşide de bağlı olarak, ikinci dalgada değerli ölçüde berbatlaştı.
TOPLUMSAL SİYASET ADIMLARI
King, son olarak, bireylerin ve küçük işletmelerin kısıtlama kurallarına uymasını sağlamak hedefiyle hazırlanmış güçlü bir dizi toplumsal siyaset olmadan hiçbir stratejinin büsbütün başarılı olamayacağını söylüyor.
Kovid-19, sıhhat hizmetlerine erişimdeki eşitsizlikleri ve insanların meskende kalma davetlerine uyma güçlerinin yaptıkları işlerle irtibatlı olduğunu göz önüne serdi.
Yoksulluk, cinsiyet, iş maharetleri ve göçmenlik durumu, toplumlarda enfeksiyonlara daha hassas bölümleri belirleyen fay çizgileri haline geldi.
Tekrar de hükümetlerin, krizi yönetmek ve ekonomiyi desteklemek için yürürlüğe soktukları toplumsal siyasetler ortasında kıymetli farklar görüldü.
Örneğin Almanya, çocuklarının uzaktan eğitimine yardımcı olurken birebir vakitte kendi işini yapmak zorunda kalan ebeveynlere ek müsaade vereceğini açıkladı.
Prof. Dr. King, Çin’in yaklaşımının aktifliğinin ardında da uygulanan katı ve acımasız kısıtlamalardan çok, bu stil toplumsal siyasetler yattığı görüşünde:
“Çin, güçlü toplumsal siyasetler uygulayarak kitlesel açlığın ortaya çıkmasını engellemek hedefiyle kâfi adımları attı. Bu nedenle, bilhassa de -Yeni Zelanda ve Almanya’daki üzere demokratik sistem içerisinde atılmış adımları da göz önüne aldığımızda bunun otoriter tabiatından kaynaklandığını söylemek biraz riskli.”
ZAMANLAMA KRİTİK
King, hükümetlerin aldığı tedbirleri belirleyen farklı etkenler olmasına rağmen bunların uygulama suratının Kovid-19’un birinci dalgasına karşı “gerçekten de başarıyı tanımlayan unsur” olduğunu söylüyor.
Bu müşahede, salgın devrinde tedbir alınmasında geç kalınmasının can kaybını artırdığı ve nispeten güçlü görünen sıhhat sistemlerinin koronavirüs hadiselerinin suratına yetişemediğini gösteren öteki çalışmalarla da paralellik taşıyor.
Bu stil çalışmalardan birine imza atan İngiltere’deki Exeter Üniversitesi’nden Etraf İktisadı profesörü olan Ian J. Bateman, BBC’ye yaptığı değerlendirmede, “Bunun gerçek bir salgın olduğuna dair göstergeler hakikaten çok açıktı. Mevt oranının mevcut halinden daha yüksek olmadığı için çok şanslıydık ve çok şanslıyız” diyor ve ekliyor:
“Kovid’in yalnızca can kaybı değil, tıpkı vakitte uzun vadeli sıhhat sistemi ve iktisat üzerindeki zincirleme tesirleri de işi talihe bırakmanın yanlışsız yaklaşım olmadığını gösteriyor. Geç, isteksiz, çok karmaşık ve tutarsız bir halde hareket etmek, daha fazla mevt, daha fazla hastalık, daha yüksek maliyet ve daha büyük ekonomik ziyanı da beraberinde getirir.”
Hürriyet
