İzlanda’da geçtiğimiz cuma günü lokal saatle 20.45 sularında yüzlerce yıldır yaşanmamış bir olay yaşandı. Fagradals Yanardağı faaliyete geçerek lav püskürtmeye başladı.
Başşehir Reykjavik’in 40 kilometre güneyinde bulunan volkanın yüzyıllardır uyuduğu uykudan uyanması hem İzlandalıları hem de dünyanın dört bir yanındaki bilim insanlarını ve meraklıları heyecanlandırdı.
Aslına bakılırsa İzlandalılar volkanın püskürmesini haftalardır sözün tam manasıyla gözlerini kırpmadan bekliyorlardı. Çünkü bölgede sismik aktivite Aralık 2019’da başlarken lav püskürmesinden evvelki 1 aylık müddet boyunca tam bir zelzele fırtınası yaşandı.
24 Şubat’ta büyüklüğü 5.7 olan zelzeleyle başlayan fırtınanın akabinde ülkede çeşitli büyüklüklerde 50 binden fazla sarsıntı kaydedildi. Bunlardan 3 bin tanesi yalnızca bir günde meydana geldi.
BİR AYDIR UYUMUYORLAR
Daima devam eden sarsıntılar bilhassa Reykjanes Yarımadası’nda yaşayanları günlerce uykusuz bıraktı. Örneğin Reuters’ın 15 Mart tarihli haberinde görüşlerine yer verilen Rannveig Gudmundsdottir isimli bir öğretmen, “Burada herkes çok yorgun. Geceleri yatmaya gittiğimde tek düşündüğüm şey, ‘Bu gece uyuyabilecek miyim?’ oluyor” diye konuşmuştu.
İzlandalılar volkan faaliyete geçmeden evvel uykusuz geceler geçirirken Avrupa’nın genelinde de kül telaşı hakimdi.
2010 yılında tekrar İzlanda’da bir öbür yanardağ olan Eyjafjallajokull’un faaliyete geçmesi ve büyük ölçülerde kül püskürtmesiyle, Avrupa genelinde uçak seferleri haftalar boyunca iptal olmuş, çok büyük bir kaos yaşanmıştı.
Bilim insanları bu sefer benzeri bir durum yaşanmayacağı konusunda dünyanın yüreğine su serpmeyi ihmal etmedi.
New York Times’ın aktardığına nazaran, İzlanda Üniversitesi’nden Jeofizik Profesörü Pall Einarsson, “Küçük bir çatlaktan sızan ufak bir püskürme. Hayli zararsız ve rastgele bir hasar vermesini beklemiyoruz. Hava trafiğini sekteye uğratacak küller bile olmayacak” derken yanardağın aktifliğinin azalmaya başladığını da kelamlarına ekledi.
SIZINTI KÜÇÜK LAKİN HEYECAN BÜYÜK
Fakat patlama ve sızıntı küçük olsa da İzlandalıların heyecanı hayli büyüktü. Binlerce kişi canlı görüntü yayınıyla lavların akışını izlerken dünyaca ünlü İzlandalı müzikçi Björk de toplumsal medya hesapları aracılığıyla kutlamalara katıldı.
Björk, püsküren dağın yakınlarında bir klip çektiğini de hatırlatarak, “EVETTTT!! püskürme!! Biz İzlanda’da çooook heyecanlıyız!!! Tabiat kendini tabir ettiğinde duyduğumuz rahatlama hissini hala kaybetmedik!!!” bildirisini paylaştı.
Björk kadar heyecanlanan diğer İzlandalılar vardı. Volkanın yarattığı hareketlilik birtakım yerlerde trafik sıkışıklıklarına neden olurken, yetkililerin “Püskürme bölgesi çok tehlikeli” ikazlarına rağmen yüzlerce kişiyi de ortaya çıkan mükemmel görüntüleri izlemek üzere bölgeye çekti.
Yeryüzünün alt katmanlarında sıkışmış olan berbat kokulu kükürtdioksit gazının yüzeye çıkmasına aldırmayanlar aşikâr bir aradan de olsa oturup lavların akışını izler ve hatıra fotoğrafları çektirirken, soğumakta olan katmanların üzerinde sosis, yumurta ve marshmallow pişirip yiyenler bile oldu.
Öte yandan bilim insanları sızıntı küçük olsa da Fagradals Yanardağı’nın faaliyete geçişinin kıymetli bir şey olduğunu düşünüyor.
İzlanda Meteorololoji Dairesi doğal afet uzmanlarından Elisabet Palmadottir, “Gördüğümüz en küçük püskürmelerden biri evet, lakin o bölgede 800 yıldır bir püskürme görmemiştik. Dahası bölge başşehre ve havaalanına epeyce yakın” diye konuştu.
200 YIL BOYUNCA DEVAM EDEBİLİR
Aslına bakılırsa İzlanda volkanik aktivitenin hayli sık görüldüğü bir coğrafya. Ülkede 30’dan fazla faal volkan bulunuyor.
Hatta İzlanda adası ortalarında magma püskürten bir denizaltı dağ sırasının bulunduğu iki tektonik plakanın tam ortasında oturuyor. Yarımadanın iki tarafındaki plakalar süratle ayrıldığında oluşan boşluğu magma dolduruyor. Magma bu plakaları ittirdiği vakit ise zelzeleler yaşanıyor.
Son bir ayda yaşanan zelzele fırtınası da bu türlü bir durumdu. Akustik sinyallere nazaran 3 Mart’ta plakaların süratle ayrılmasıyla oluşan boşluğa gerçek hareketlenen magmanın bir çatlaktan yüzeye çıkması bekleniyordu. Lakin magma yüzeye çıkmak yerine günlerce plakaların altında dolaştı. Bu esnada yüzeyde insanların hissettiği zelzeleler ve çeşitli kırıklar meydana geldi.
Fagradals Yanardağı’nın harekete geçmesi Geldingadalur Vadisi olarak isimlendirilen bölgede on yıllar boyunca devam edecek bir hareketliliğin başlaması demek. Çünkü bölgedeki volkanlar 800 yılda bir uyanıyor lakin bir kere canlandıktan sonra da neredeyse 200 yıl boyunca püskürmeler devam ediyor.
Bu da bilim insanlarının İzlanda’nın güney batısındaki uzun vadeli volkanik aktiviteyi günümüz biliminin ve teknolojisinin imkanlarıyla daha evvel hiç olmadığı biçimde gözlemleyebileceği manasına geliyor.
Püskürmenin yarattığı aydınlık uzaydan bile görülebiliyor. Karşılaştırmayı NASA, Earth Observatory sitesinde yayınladı.
Hatta National Geographic’e bakılırsa, bilim insanlarının ağır mesaisi çoktan başladı bile… Kimileri lavdan aldıkları kesimleri daha soğumadan laboratuvara götürürken, İzlanda Üniversitesi’nden volkan uzmanı Thomas Dürig, püskürme bölgesi üzerinde uçuşlar yaparak çıkan lav ölçüsünü test ediyor.
Leeds Üniversitesi’nden volkan uzmanı Evgenia Ilyinskaya, faal bir volkan üzerinde çalışmayı, “Bir püskürme alanına yaklaşmak çok özel bir şey. İnsanı iliklerine kadar sarsıyor. bu sahiden çok fakat çok kuvvetli bir şey. Kendinizi çok küçük ve çok değersiz hissediyorsunuz” kelamlarıyla anlattı.
ZELZELELER AZALACAK
İzlanda Jeolojik Araştırmalar Merkezi’nden sismolog Thorbjörg Agustsdottir’e nazaran önümüzdeki gün ve haftalarda püskürme devam ederken, İzlandalıları uykusuz bırakan zelzeleler de bir nebze olsun azalacak.
National Geographic’e konuşan Agustsdottir, “Küçük de olsa püskürmeler basıncı kısmen azaltır” derken, Lancaster Üniversitesi’nden volkan uzmanı Dave McGarvie ise “Ortaya çıkan sismik güç bu küçük püskürmeye kıyasla orantısız bir biçimde yüksek” yorumunu yaptı.
Ilyinskaya’ya nazaran, magmanın diğer bir çatlaktan yüzeye çıkması da düşük bir ihtimal fakat her an her şey olabilir. Buradan püskürecek lav da Fagradals Yanardağı’nda olduğu üzere küçük bir ölçüde olabilir fakat daha büyük püskürmeler de görülebilir.
Geçtiğimiz birkaç bin yılda elde edilen kayıtlar da bunun olabileceğine işaret ediyor. Daha evvel bölgede bu türlü sarsıntı fırtınalarının akabinde volkanik püskürmeler yaşandığında, lavlar farklı vakitlerde yarımadanın farklı yerlerindeki birçok çatlaktan birden püskürmüş. Münasebetiyle bilim insanları ve acil durum müdahale vazifelileri, bu küçük püskürmeyi yaşanabilecek daha büyük patlamaların da provası olarak pahalandırıyor.
ARKEOLOGLAR DERTLİ
Püskürmeler volkan uzmanlarını memnun ederken arkeologları ise hayli kaygılandırıyor. Arkeoloji uzmanları püskürmenin tesiriyle bölgedeki değerli tarihi alanların ziyan görebileceğinden telaş ediyorlar çünkü tarihî kayıtlara bakılırsa, püskürmenin muhtemel yatağı 1000 yıllık olduğu varsayım edilen ve değerli bir bireye ilişkin olduğu düşünülen bir gömü alanının tam üzerinden geçiyor.
Hatta İzlanda basınındaki haberlere bakılırsa İzlanda Kültürel Miras Ajansı’ndan Arkeolog Oddgeir Isaksen, püskürme başlar başlamaz helikopterle bölgeye gitti fakat lavlar yayılmadan evvel gömü alanının delillerini bulması mümkün olamadı.
POMPEİİ HALKI 15 DAKİKA DAYANABİLMİŞ
Volkan püskürmelerinin yakınlardaki tüm canlıları öldürüp kentleri haritadan sildiği olaylar tarih kitaplarınsa sık sık karşımıza çıkıyor fakat bunlardan en bilineni Vezüv’ün patlamasıyla ortadan kalkan Pompeii olsa gerek. Bilim insanları geçtiğimiz günlerde Pompeii’nin öyküsünün bildiğimizden biraz farklı olabileceğini ortaya çıkardı.
Daha evvel MS 79 yılında Vezüv Yanardağı harekete geçtiğinde Pompeii’de ölenlerin lavlardan kaçamayarak can verdiği zannediliyordu. Bari Üniversitesi ile İngiltere Jeoloji Araştırmaları Kurumu’nun ortak yürüttüğü bir araştırmaya nazaran ise ölenler Vezüv’den püsküren zehirli gazlar ve küller nedeniyle boğularak öldü.
Karbondioksit, klorürler, kül modülleri ve volkanik cam içeren sıcaklığı 100 derecenin üzerindeki bu bulut kentin üzerine indiği anda kimsenin kaçacak bir yeri olmadığını söyleyen Vezüv Gözlemevi araştırmacısı Roberto Isaia, “Pompeiililier sarsıntılarla yaşamaya alışkındı lakin püskürmelere karşı tecrübeli değildiler. Hazırlıksız yakalandılar ve sıcak kül bulutu hepsini alıp götürdü” derken, bütün kentin 10 ila 20 dakika içinde buluta teslim olduğunu söyledi.
Kripto Para Piyasaları için Bigpara
Kripto Para Piyasaları için Bigpara
Hürriyet
